Podczas wędrówki po Alpach Swami otrzymał list od słynnego orientalisty Paula Deussena, profesora filozofii na Uniwersytecie w Kilonii. Profesor pilnie zaprosił Swami, aby go odwiedził. Swami przyjął zaproszenie i zmienił swój plan podróży. Przybył do Kilonii po wizycie w Heidelbergu, Koblencji, Kolonii i Berlinie. Był pod wrażeniem potęgi materialnej i wielkiej kultury Niemiec.

Profesor Deussen był dobrze uczony w sanskrycie i być może był jedynym uczonym w Europie, który potrafił płynnie posługiwać się tym językiem. Jako uczeń Schopenhauera i zwolennik Kanta, Deussen mógł z łatwością docenić wysokie wzloty filozofii Śankaraćarji. Wierzył, że system wedanty, oparty na Upaniszadach i Wedanta Sutrach, jest jednym z „najbardziej majestatycznych struktur i cennych wytworów geniuszu człowieka w jego poszukiwaniu Prawdy i że najwyższa i najczystsza moralność jest bezpośrednią konsekwencją Vedanty”.

Swami i Sevierowie zostali serdecznie przyjęci przez niemieckiego uczonego. W trakcie rozmowy Deussen powiedział, że powraca ruch w kierunku źródła duchowości, ruch, który prawdopodobnie w przyszłości uczyni z Indii duchowego przywódcę wśród narodów, największy i najwspanialszy duchowy wpływ na ziemi. Znalazł również u Swami żywy pokaz koncentracji i kontroli umysłu. Pewnego razu zobaczył swojego gościa, który przewracał strony poetyckiego dzieła i zadając mu pytanie nie otrzymał od niego żadnej odpowiedzi. Swami przeprosił potem, mówiąc, że był tak pochłonięty książką, że nie usłyszał profesora. Następnie powtórzył wersety z księgi. Rozmowa wkrótce przeszła na siłę koncentracji rozwiniętą w filozofii jogi. Mówi się, że jednym z celów spotkania Deussena ze Swamim było pragnienie poznania od niego tajemnic mocy Jogi.

Deussen pokazał Swamiemu miasto Kilonię. Po tym Swami chciał natychmiast wyjechać do Anglii, chociaż profesor nalegał, aby został w Kilonii jeszcze kilka dni. Ponieważ nie było to możliwe, Deussen dołączył do grupy w Hamburgu i razem podróżowali po Holandii. Po spędzeniu trzech dni w Amsterdamie wszyscy przybyli do Londynu i przez dwa tygodnie Deussen codziennie spotykał się ze Swami. Swami odwiedził również ponownie Maxa Müllera w Oksfordzie.

Swami Vivekananda spędził kolejne dwa miesiące w Anglii, wygłaszając wykłady i spotykając się z ważnymi ludźmi swoich czasów, takimi jak Edward Carpenter, Frederick Myers, kanonik Wilberforce i Moncure D. Conway. Najbardziej godnymi uwagi wykładami, jakie wygłosił w tym czasie, były te na temat maji, o których mówił trzykrotnie, zajmując się różnymi jej aspektami. Mówi się, że niektórzy członkowie brytyjskiej rodziny królewskiej uczestniczyli w tych wykładach incognito. Stworzył podczas tych rozmów tak intensywną atmosferę, że cała publiczność została przeniesiona w krainę ekstatycznej świadomości, a niektórzy wybuchali płaczem. Wykłady były najbardziej uczone i wymowne spośród jego przemówień na temat niedualistycznej wedanty.

Swami Abhedananda przybył z Indii i Vivekananda był niezmiernie zadowolony, że jego uczeń brat pomagał mu w pracy zagranicznej. Wszyscy bardzo docenili dziewicze przemówienie Abhedanandy w klubie na Bloomsbury Square 27 października, a Swami powiedział o swoim duchowym bracie: „Nawet jeśli zginę w tym samolocie, moje przesłanie będzie brzmiało przez te drogie usta i świat to usłyszy. Wieści o niesłabnącej popularności Swami Saradanandy, który w międzyczasie wyjechał do Nowego Jorku, również go zadowoliły.

Pomimo gwałtownego tempa w swojej europejskiej pracy Swami Vivekananda utrzymywał kontakt z Ameryką. Osobiście interesował się rozwojem duchowym swoich uczniów. O serdecznym związku Swami z rodziną Hale z Chicago wspomniano już wcześniej, zwłaszcza o czterech niezamężnych dziewczynach. Słysząc o proponowanym małżeństwie Harriet, napisał do niej 17 września 1896 r.: „Małżeństwo jest najprawdziwszym celem dla dziewięćdziesięciu dziewięciu procent rasy ludzkiej, i będą oni żyć najszczęśliwszym życiem, gdy tylko się nauczą i będą gotowi do przestrzegania wiecznej lekcji – że musimy się wspierać i tolerować, i że dla wszystkich życie musi być kompromisem”. Posłał młodej damie swoje błogosławieństwa w następujących słowach: „Obyś zawsze cieszyła się niepodzielną miłością swojego męża, pomagając mu w osiągnięciu wszystkiego, co jest pożądane w tym życiu, a kiedy ujrzysz dzieci swoich dzieci, a dramat życia będzie zbliżał się do końca, obyście pomagali sobie nawzajem w osiągnięciu tego nieskończonego oceanu Istnienia, Wiedzy i Błogości, pod dotknięciem w od którego wszystkie różnice rozpływają się i wszyscy stajemy się Jednym”.

Ale Mary Hale nie mogła podjąć decyzji między małżeństwem a celibatem na całe życie. Była pełna idealizmu i ducha niezależności; ale była ciepła w swoim uczuciu. Swami Vivekananda szczególnie lubił Mary. W dniu, w którym napisał do Harriet, napisał również do Mary, gratulując Harriet jej dyskryminacji i prorokując jej życie pełne radości i słodyczy, ponieważ „nie była tak obdarzona wyobraźnią i sentymentem, by robić z siebie idiotkę i ma dość zdrowy rozsądek i łagodność, aby złagodzić trudne etapy życia, które muszą spotkać każdego”. Ale chciał powiedzieć Mary „prawdę, a mój język jest prosty”. Napisał:

Moja droga Mary, opowiem ci o wielkiej lekcji, której nauczyłem się w tym życiu. Oto ona: „Im wyższy jest twój ideał, tym bardziej nieszczęśliwą jesteś, ponieważ czegoś takiego jak ideał nie można osiągnąć na świecie – a nawet w tym życiu. Kto chce doskonałości na świecie, jest szaleńcem – bo tak być nie może. Jak mo zna znaleźć nieskończoność w skończonym?”

Ty, Mary, jesteś jak odważna Arabka – wytworna, znakomita. Byłabyś wspaniałą królową – fizycznie, psychicznie – błyszczałabyś u boku szykownego, odważnego, żądnego przygód, bohaterskiego męża. Ale moja droga siostro, staniesz się jedną z najgorszych żon. Zabierzesz życie naszym wyluzowanym, praktycznym, ociężałym mężom codziennego świata. Weź pod uwagę, moja siostro, że choć prawdą jest, że w prawdziwym życiu jest o wiele więcej romansów niż w jakiejkolwiek powieści, to jednak jest ich niewiele, a pomiędzy nimi jest dużo przestrzeni. Dlatego moja rada dla ciebie jest taka, że dopóki nie sprowadzisz swoich ideałów na bardziej praktyczny poziom, nie powinnaś się żenić. Jeśli to zrobisz, rezultatem będzie nieszczęście dla was obojga. Za kilka miesięcy stracisz wszelki szacunek dla pospolitego, dobrego, miłego młodzieńca, a wtedy życie stanie się mdłe....

Na świecie są dwa rodzaje ludzi – ludzie o silnych nerwach, cisi, poddający się naturze, nieobdarzeni zbyt bujną wyobraźnią, ale dobrzy, mili, słodcy itd. Dla takich jest ten świat – tylko oni rodzą się szczęśliwi . Z kolei drugi rodzaj ludzi to, ci z nadszarpniętymi nerwami, z niesamowitą wyobraźnią, z intensywnymi uczuciami – zawsze wzlatujący wysoko by upaść na dół w następnej chwili. Dla nich nie ma szczęścia. Pierwsza klasa będzie miała niemal równy bieg szczęścia. Druga będzie musiał biec pomiędzy ekstazą a nieszczęściem. Ale tylko z nich pochodzą ci, których nazywamy geniuszami. Jest trochę prawdy w niedawnej teorii, że geniusz jest „rodzajem szaleństwa”.

Tak więc osoby tej klasy, jeśli chcą być wielkie, muszą walczyć, aby tak było – oczyścić pokład do bitwy. Żadnego obciążenia – żadnego małżeństwa – żadnych dzieci, żadnego nadmiernego przywiązania do czegokolwiek poza jedną ideą, i żyć i umierać dla niej. Jestem taką osobą. Podjąłem jedną ideę „Wedanty” i „oczyściłem pokład do działania”. Ty i Isabel jesteście z tego metalu – ale powiem wam, choć jest to trudne, że na próżno psujecie sobie życie. Albo podejmij jedną ideę, oczyść pokład i poświęć jej życie, albo bądź zadowolona i praktyczna, obniż ideał, wyjdź za mąż i miej szczęśliwe życie. Albo „bhoga” albo „joga” – albo ciesz się tym życiem, albo się go wyrzeknij i bądź jogini. Nikt nie może mieć obu w jednym. Teraz albo nigdy – wybierz szybko. „Ten, kto jest bardzo szczególny, nic nie otrzymuje” – mówi przysłowie. Teraz szczerze, naprawdę i na zawsze postanów „oczyścić pokład do walki”, zajmij się czymkolwiek – filozofią, nauką, religią lub literaturą – i niech to będzie twoim Bogiem do końca życia. Osiągnij szczęście lub osiągnij wielkość. Nie współczuję ani tobie ani Isabel – nie jesteście ani za tym, ani za tamtym. Chciałbym cię widzieć szczęśliwą, tak jak Harriet, albo wspaniałą. Jedzenie, picie, ubieranie się i towarzyskie nonsensy nie są rzeczami, dla których należy poświęcić życie – szczególnie w twoim przypadku, Mary. Pozwalasz by twój wspaniały mózg i zdolności rdzewiały, nie ma dla tego najmniejszego usprawiedliwienia. Musisz mieć ambicję, by być wielką. Wiem, że przyjmiesz ode mnie te dość ostre uwagi we właściwym duchu, wiedząc, że naprawdę lubię cię tak samo lub bardziej niż to, jak cię  nazywam, moja siostro. Od dawna chciałem ci to powiedzieć i w miarę nabierania doświadczeń mam ochotę ci to powiedzieć. Radosne wieści od Harriet przekonały mnie by ci to powiedzieć. Będę uradowany, słysząc, że również jesteś zamężna i szczęśliwa, o ile szczęście może być tutaj, lub chciałbyś usłyszeć o twoich wspaniałych czynach.

Mary Hale wyszła później za mąż za dżentelmena z Florencji i stała się znana jako Madamme Matteini.

Od jakiegoś czasu Swami odczuwał wewnętrzną potrzebę powrotu do Indii. Ze Szwajcarii pisał do przyjaciół w Indiach: „Nie bójcie się. Wielkie rzeczy zostaną zrobione, moje dzieci. Odwagi... Zimą wracam do Indii i tam postaram się wszystko postawić na nogi. Pracujcie dalej, odważne serca nie zawodzą – ani nie mówią nie; pracujcie dalej – za pracą stoi Bóg. Mahaśakti, Wielka Moc, jest z wami”.

29 listopada 1896 r. napisał do ucznia w Indiach o proponowanym przez siebie klasztorze w Himalajach. Powiedział dalej, że jego obecnym planem było założenie dwóch ośrodków, jednego w Madrasie, drugiego w Kalkucie, a później jeszcze innych w Bombaju i Allahabadzie. Ucieszył się widząc, że magazyn Brahmavadin publikowany w języku angielskim w Madrasie, rozpowszechnia jego idee; planował też założyć podobne czasopisma w językach narodowych. Zamierzał także założyć gazetę, pod kierownictwem pisarzy ze wszystkich narodów, aby rozpowszechniać swoje idee w każdym zakątku globu. „Nie wolno wam zapominać – napisał – że moje zainteresowania są międzynarodowe, a nie tylko indyjskie”.

Swami Vivekananda nie mógł już dłużej się oprzeć głosowi Indii nawołującemu go do powrotu. Gdzieś w połowie listopada, po wykładzie, zawołał na bok panią Sevier i po cichu poprosił ją o zakup czterech biletów do Indii. Planował zabrać ze sobą Sevierów i pana Goodwina. W związku z tym rezerwacji dokonano na „Prinz Regent Luitpold” z północnoniemieckiej linii parowców Llyod, płynącej z Neapolu na Cejlon 16 grudnia 1896 roku. Sevierowie chcieli wieść życie na emeryturze w Indiach, praktykując dyscypliny duchowe i pomagając Swamiemu w realizacji idei budowy klasztoru w Himalajach. Wierny Goodwin, który już złożył śluby braminów, miał pracować jako stenograf Swamiego. Planowano również, że panna Müller i panna Noble dołączą do towarzystwa po jakimś czasie, ta druga miała poświęcić swoje życie sprawie edukacji kobiet w Indiach.

13 grudnia w Królewskim Towarzystwie Malarzy Akwarelowych na Piccadilly  Swami został wspaniale pożegnany przez swoich angielskich przyjaciół, wielbicieli i wyznawców. Obecnych było około pięciuset osób. Wielu milczało, ze związanymi językami i smutkiem w sercu. W niektórych oczach kręciły się łzy. Ale Swami, po swoim pożegnalnym przemówieniu, przechadzał się wśród zgromadzonych przyjaciół i powtarzał w kółko: „Tak, tak, spotkamy się ponownie, spotkamy się”. Zdecydowano, że Swami Abhedananda będzie kontynuował pracę po wyjeździe Swami.

O wrażeniach pozostawionych przez nauki Swami w Anglii Margaret Noble pisze:
Dla wielu z nas słowa Swami Wiwekanandy stały się jak żywa woda dla ludzi ginących z pragnienia. Wielu z nas od lat zdaje sobie sprawę z rosnącej niepewności i rozpaczy w odniesieniu do religii, które od pół wieku nękają życie intelektualne Europy. Wiara w dogmaty chrześcijaństwa stała się dla nas niemożliwa a nie mieliśmy w naszej wierze takiego narzędzia, jakie posiadamy teraz, aby odciąć doktrynalną skorupę od jądra Rzeczywistości. Wedanta dała ludziom intelektualne potwierdzenie i filozoficzny wyraz ich własnych przeczuć, którym nie ufali. „Ludzie, którzy chodzili w ciemności, widzieli wielkie światło”… To „Jestem Bogiem” nauczane przez Swami, które pojawiło się jako coś, co zawsze było znane, tylko nigdy wcześniej nie zostało powiedziane…. Po raz kolejny to Jedność Człowieka była impulsem potrzebnym do zracjonalizowania wszystkich poprzednich doświadczeń i logicznej usankcjonowania pragnienia absolutnej służby, nigdy wcześniej tak śmiało nie zadeklarowanej. Niektórzy przez jedną bramę, a inni przez drugą, wszyscy weszliśmy w wielkie dziedzictwo i wiemy o tym.

Praktyczny Anglik widział w życiu Swami demonstrację nieustraszoności, która była koniecznym następstwem jego nauczania o boskości duszy. Przejawiło się ona przy wielu okazjach.

Jedno zdarzenie w szczególności to ilustruje. Pewnego dnia  Swami spacerował z panną Müller i przyjacielem Anglikiem po polach, kiedy rzucił się w ich kierunku szalony byk. Anglik pobiegł nie oglądając się za siebie i bezpiecznie dotarł na drugą stronę wzgórza. Panna Müller pobiegła tak daleko jak mogła, a następnie opadła na ziemię, niezdolna do dalszego wysiłku. Widząc to i nie mogąc jej pomóc, Swami – myśląc: „W końcu to koniec” – stanął przed nią zakładając ręce.

Opowiedział potem, jak jego umysł zajęty był matematycznymi obliczeniami, jak daleko byk byłby w stanie nim rzucić. Ale zwierzę nagle zatrzymało się kilka kroków dalej, a potem, podnosząc głowę, wycofało się ponuro. Anglik wstydził się swojego tchórzliwej ucieczki i pozostawienia Swami samego w obliczu byka. Panna Müller zapytała Swami, skąd zebrał tyle odwagi w tak niebezpiecznej sytuacji. Odpowiedział, że w obliczu niebezpieczeństwa i śmierc, które czuł – wziął w dłonie dwa kamyki i uderzył jednym o drugi - mocno jak w krzesiwem, bo „dotknąłem stóp Boga”. Wykazał się podobną odwagą we wczesnym dzieciństwie, kiedy szybko podbiegł, by odciągnąć dziecko, które miało niemal zostało stratowane przez konia na ulicy Kalkuty.

O swoim doświadczeniu i pracy w Anglii powiedział siostrom Hale w liście, że był to ogromny sukces. Innemu amerykańskiemu przyjacielowi napisał, że wierzy w siłę Anglików do przyswajania wielkich idei, i że choć proces asymilacji może być powolny, będzie tym pewniejszy i trwalszy. Wierzył, że nadejdzie czas, kiedy wybitni duchowni Kościoła anglikańskiego, przesiąknięci idealizmem Wedanty, utworzą liberalną wspólnotę w samym Kościele anglikańskim, wspierając uniwersalność religii zarówno w wizji, jak i w praktyce.

Ale to, co najbardziej podziwiał w Anglii, to charakter Anglików – ich stałość, dokładność, lojalność, oddanie ideałowi i wytrwałość w dokańczaniu każdej podjętej pracy. Jego z góry przyjęte wyobrażenie o Anglikach zostało całkowicie zmienione, gdy poznał ich bliżej. „Nikt”, powiedział później, zwracając się do Hindusów z Kalkuty, „nigdy nie wylądował na angielskiej ziemi, czując w sercu większą nienawiść do narodu niż ja do Anglików. [Nieprawość rządów kolonialnych w Indiach była głęboko wyryta w jego umyśle.]... Nie ma wśród was nikogo, kto kochałby Anglików bardziej niż ja.”

Pisał do sióstr Hale 28 listopada 1896 r.: „Anglicy nie są tak bystrzy jak Amerykanie, ale kiedy dotkniesz ich serca, jest ono twoje na zawsze… Teraz rozumiem, dlaczego Pan pobłogosławił ich ponad wszystkich innych narody  – są stali, szczerzy do bólu, z wielką głębią uczuć, tylko ze skorupą stoicyzmu na powierzchni. Jeśli ją się rozbije to zdobywasz człowieka”. W innym liście: „Znasz oczywiście stabilność Anglików; są oni ze wszystkich narodów najmniej zazdrośni o siebie i dlatego dominują nad światem. Rozwiązali tajemnicę posłuszeństwa bez niewolniczego płaszczenia się – wielką wolność z przestrzeganiem prawa”. Jeszcze innym razem nazwał Anglików „narodem bohaterów, prawdziwymi kszatrijami… Ich edukacja polega na ukrywaniu swoich uczuć i nigdy ich nie okazaniu. Jeśli wiesz, jak dotrzeć do serca Anglika, zostanie twoim przyjacielem na zawsze. Jeśli raz włoży mu się do głowy pomysł, nigdy się z niej nie ulotni; a ogromna praktyczność i energia narodu sprawiają, że kiełkuje i natychmiast przynosi owoce”.

Swami czuł, że palec Boga doprowadził do kontaktu między Indiami a Anglią. Wpływ agresywnych rządów brytyjskich z jednej strony wybudził rasę hinduską ze snu,  az drugiej strony dał Indiom możliwość szerzenia swojego duchowego przesłania w całym świecie zachodnim.

Napisał do pana Leggetta 6 lipca 1896 r.:

Imperium Brytyjskie z całym swoim złem jest największą maszyną do rozpowszechniania idei, jaka kiedykolwiek istniała. Mam zamiar umieścić moje pomysły w centrum tej maszyny, a ona rozprzestrzeni je na cały świat. Oczywiście cała wielka praca jest powolna, a trudności zbyt wiele, zwłaszcza że my, Hindusi, jesteśmy podbitą rasą. A jednak to jest właśnie powód, dla którego musi działać, ponieważ duchowe ideały zawsze pochodziły od uciskanych. Uciskani Żydzi zdominowali Cesarstwo Rzymskie swoimi duchowymi ideałami. Z przyjemnością dowiesz się, że codziennie uczę się swojej lekcji w cierpliwości, a przede wszystkim w sympatii. Myślę, że zaczynam dostrzegać Boskość nawet w prześladujących Anglo-Hindusach. Myślę, że powoli zbliżam się do tego stanu, w którym mógłbym pokochać samego „Diabła”, gdyby taki istniał.

Chociaż sam Swami Vivekananda wypowiadał się wysoko o efektach swoich nauk w Anglii, nie rozpoczął tam żadnej zorganizowanej pracy, jak to zrobił w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Z jego listów i rozmów dowiadujemy się, że był coraz bardziej zmęczony światem. Chociaż był u szczytu swoich sukcesów, jeśli chodzi o działalność publiczną, zaczął odczuwać tęsknotę za pokojem, który pochodzi z całkowitego zaabsorbowania Najwyższym Duchem. Wyczuwał, że jego ziemska misja dobiegła końca. 23 sierpnia 1896 r. pisał do przyjaciela z Lucerny:

„Zacząłem pracę, niech inni j a dokończą. Widzisz więc, żeby rozpocząć pracę, musiałem się zhańbić dotykając przez jakiś czas pieniędzy i własności. Teraz jestem pewien, że moja część pracy została wykonana i nie jestem już zainteresowany Wedantą ani żadną inną filozofią na świecie ani samą pracą. Przygotowuję się do odejścia, aby nie wracać już do tego piekła, do tego świata... Nawet jego religijna użyteczność zaczyna mnie męczyć... Te uczynki i czynienie dobra itd. są tylko małym ćwiczeniem by oczyścić umysł. Mam tego dosyć.” Tracił zainteresowanie nawet amerykańskim programem, który sam zorganizował.

W cytowanym powyżej liście Swami napisał: „Jeżeli Nowy Jork, Boston lub jakiekolwiek inne miejsce w USA potrzebuje nauczycieli Wedanty, muszą ich przyjąć, dać miejsce do mieszkania i zapewnić im utrzymanie. Jeśli chodzi o mnie, to jestem na emeryturze. Odegrałem swoją rolę w świecie”. Do Swami Abhedananda zwierzył się pewnego dnia, mniej więcej w tym czasie, że będzie jeszcze żył najwyżej pięć lub sześć lat. Brat uczeń odpowiedział protestując, że jest młodym mężczyzną i nie powinien myśleć o śmierci. „Ale”, powiedział Wiwekananda, „jesteś głupcem; nie rozumiesz. Moja dusza z każdym dniem staje się coraz większa; ciało z trudem może ją pomieścić. Lada dzień może rozerwać tę klatkę z mięsa i kości!”

Świat go opuszczał. Pękał sznurek latawca, którym był przymocowany do ziemi.

Czytelnik może przypomnieć sobie, że Śri Ramakryszna mówił o Vivekanandzie jako o wolnej duszy, którą ściągnął ze sfery Absolutu, aby pomóc mu w jego misji na Ziemi. Na tę duszę nałożono tymczasową zasłonę, niezbędną do fizycznego wcielenia się i pracy, aby mogła zamieszkać w świecie i pomagać ludziom w poszukiwaniu duchowej wolności. Ale teraz, gdy zasłona stawała się coraz cieńsza, Swami zaczął dostrzegać prawdziwą wolność. Zdał sobie sprawę, że świat jest lilą, grą Boskiej Matki i będzie trwał tak długo, jak Ona tego zechce. 8 sierpnia 1896 r. pisał ze Szwajcarii do Goodwina:

Jestem teraz bardzo odświeżony. Wyglądam przez okno i widzę przed sobą ogromne lodowce – i czuję, że jestem w Himalajach. Jestem całkiem spokojny. Moje nerwy odzyskały siłę, do której były przyzwyczajone, a drobne dolegliwości, takie jak te, o których piszesz, w ogóle mnie nie dotykają. Jak mógłbym być wzburzony w tej dziecięcej zabawie? Cały świat jest tylko dziecinną zabawą – głoszenie, nauczanie i wszystko razem. „Poznaj że osoba jest sannjasinem, jeśli nie nienawidzi ani nie pragnie”. Czego można pragnąć w tej małej kałuży błota świata, z jego wciąż powracającymi nieszczęściami, chorobami i śmiercią? „Ten, kto porzucił wszelkie pragnienia, tylko on jest szczęśliwy”. Ten odpoczynek – wieczny, spokojny odpoczynek – dostrzegam go teraz w tym pięknym miejscu. „Jeśli człowiek zna Atmana jako „Ja jestem tym”, to co i dla kogo będzie cierpieć w następstwie ciała?

Czuję się tak, jakbym miał swój udział w tym, co nazywają „pracą”. Skończyłem. Pragnę się teraz wydostać.”

Wraz z tym narastającym oderwaniem się od świata zaczęła zanikać idea dobra i zła, bez świadomości których nie jest możliwa praca. Swami uświadamiał sobie głęboką miłość do Boga. W tym nastroju ogarnęło go wielkie uniesienie, a cały wszechświat wydawał mu się wiecznym ogrodem, w którym Wieczne Dziecko gra w wieczną grę. W tym nastroju delirium radości napisał 6 lipca 1896 roku do Francisa Leggetta, swego przyjaciela i ucznia:

W wieku dwudziestu lat byłem najbardziej niesympatycznym, bezkompromisowym fanatykiem. Nie chodziłbym ścieżką po teatralnej stronie ulicy w Kalkucie. Mając trzydzieści trzy lata, mogę mieszkać w tym samym domu z prostytutkami i nigdy nie przyszłoby mi do głowy, żeby powiedzieć im słowo wyrzutu. Czy to degeneracja? A może rozszerzam się do tej uniwersalnej miłości, którą jest sam Pan?... Niekiedy popadam w rodzaj ekstazy. Czuję, że muszę błogosławić wszystkich, każdą istotę, kochać i obejmować każdą istotę, i dosłownie widzę, że zło jest złudzeniem... Błogosławię dzień, w którym się urodziłem. Miałem tu tak wiele dobroci i miłości, a ta Miłość Nieskończona, która mnie stworzyła, kieruje każdym moim działaniem, dobrym lub złym (nie przestrasz się); bo czym jestem, czym byłem kiedykolwiek, jeśli nie narzędziem w Jego rękach – dla którego służby oddałem wszystko – który jest moim Umiłowanym, moją Radością, moim Życiem, moją Duszą? Jest moim radosnym ukochanym. Jestem Jego towarzyszem zabaw. We wszechświecie nie ma rymu ani rozumu. Jaki powód Go wiąże? On, Żartobliwy, gra – te łzy i śmiech są częścią gry. Świetna zabawa, świetna zabawa! jak mówi Joe.

To zabawny świat, a najzabawniejszym facetem, jakiego kiedykolwiek widziałeś, jest On, Ukochany. Nieskończona zabawa, prawda? Braterstwo czy towarzystwo zabaw? Na tym placu zabaw świata jest cała masa szalonych dzieci, prawda? Kogo chwalić, kogo winić? To wszystko Jego gra. Chcą wyjaśnienia, ale jak możesz wyjaśnić Jego? On nie ma mózgu i nie ma żadnego powodu. Oszukuje nas małymi rozumami i powodami, ale tym razem nie zastanie mnie śpiącego – „możesz się założyć”. Nauczyłem się kilku rzeczy. Poza rozumem, uczeniem się i mówieniem jest uczucie „Miłość”, „Umiłowany”. Tak, „Sake” (Przyjaciel) napełnij kielich i bądźmy szaleni. – Twój zawsze w szaleństwie, Wiwekananda.”

W filozoficznym nastroju mówił o iluzji postępu. Nie wierzył w możliwość przekształcenia tej ziemi w niebo, gdzie nędza zostałaby całkowicie wyeliminowana, a na jej miejsce miało zapanować samo szczęście. Prawdziwą wolność i błogość mogła osiągnąć tylko jednostka, a nie masy jako całość. Napisał do Goodwina 8 sierpnia 1896 r.: „Dobry świat”, „szczęśliwy świat”, „postęp społeczny” są równie zrozumiałe, jak „gorący lód”, „ciemne światło” itp. Gdyby świat był dobry, nie byłby światem. Dusza głupio myśli o przejawieniu Nieskończonego w skończonej materii – inteligencji poprzez grube cząstki – i w końcu odkrywa swój błąd i próbuje uciec. Ten powrót jest początkiem religii i jej metodą, zniszczeniem samego siebie, czyli miłością. Nie miłością do żony, dziecka czy kogokolwiek innego, ale miłością do wszystkiego innego oprócz tego małego ja. Nigdy nie dajcie się zwieść gadaninie, o której będziecie dużo słyszeć w Ameryce, o „ludzkim postępie” i tym podobnych rzeczach. Nie ma postępu bez regresji”.

1 listopada 1896 r. w liście do Mary Hale Swami Vivekananda napisał z Londynu:

„Obiektywne niebo czy tysiącletnie (królestwo Boże – przyp. tłum.) istnieje więc tylko w wyobraźni, ale subiektywne już istnieje. Piżmowiec, po próżnych poszukiwaniach przyczyny zapachu piżma, będzie musiał go w końcu znaleźć w sobie.

Ale misja Swami Vivekanandy dla świata nie została jeszcze zakończona. W ukochanej ojczyźnie czekało go żmudne zadanie. Indyjska praca musiała zostać zorganizowana, zanim mógł pożegnać się z tą ziemią. Opuścił Anglię 16 grudnia 1896 roku i udał się drogą lądową do portu w Neapolu.

Grupa skierowała się bezpośrednio do Mediolanu, przejeżdżając przez Dover, Calais i Mont Cenis. Swami cieszył się podróżą kolejową i zabawiał swoich towarzyszy, Seviersów, swoją inspirującą rozmową. Ale część jego umysłu skupiała się na Indiach. Powiedział do Seviersów: „Teraz mam tylko jedną myśl, a są nią Indie. Nie mogę się doczekać Indii”. W przeddzień jego wyjazdu z Londynu przyjaciel z Anglii zapytał go: „Swami, jak ci się spodoba twoja ojczyzna po trzech latach doświadczeń na luksusowym i potężnym Zachodzie?”. Jego znamienna odpowiedź brzmiała: „Indie kochałem, zanim wyjechałem. Teraz sam kurz Indii stał się dla mnie święty, samo powietrze jest teraz dla mnie święte; jest to ziemia święta, miejsce pielgrzymek”. Swami często mówił, że Zachód jest karma-bhumi, krainą działania, gdzie poprzez bezinteresowną pracę człowiek oczyszcza swoje serce; a Indie były punya-bhumi, krainą świętości, gdzie ludzie czystego serca obcowali z Bogiem.

W Mediolanie Swami był pod wielkim wrażeniem wielkiej katedry i „Ostatniej Wieczerzy” Leonarda. Piza z krzywą wieżą i Florencja z jej wspaniałymi osiągnięciami w sztuce niezmiernie go zachwyciły. Ale szczyt jego szczęścia był zarezerwowany dla Rzymu, gdzie spędził tydzień Bożego Narodzenia. Wiele rzeczy tam przypomniało mu o Indiach: tonsura kapłanów, kadzidło, muzyka, różne ceremonie Kościoła katolickiego i Święty Sakrament – ostatnia z nich przypominała mu prasada z hinduskich świątyń, jedzenie spożywana przez wielbicieli po tym, jak zostało ofiarowane Bogu.

Zapytany przez towarzyszkę o rytuał kościelny, Swami powiedział: „Jeśli kochasz Boga Osobowego, daj Mu to, co najlepsze – kadzidło, kwiaty, owoce i jedwab”. Był jednak trochę oszołomiony imponującą mszą św. Piotra w Boże Narodzenie i szepnął do Seviersów: „Po co to całe widowisko i ostentacyjne przedstawienie? Czy to możliwe, że Kościół, który kocha takie pokaz przepychu i ceremonii, jest prawdziwym naśladowcą pokornego Jezusa, który nie miał gdzie złożyć głowy?” Nigdy nie zapomniał, że Chrystus był sannjasinem, mnichem wyrzekającym się świata, i że istotą jego nauk było wyrzeczenie i brak przywiązania.

Podobał mu się pobyt w katakumbach, związany ze wspomnieniami wczesnych chrześcijańskich męczenników i świętych. Święto Bożego Narodzenia w Santa-Maria d'Ara Coeli, ze straganami, na których sprzedawano słodycze, zabawki i tanie zdjęcia Dzieciątka, przypominało mu podobne jarmarki religijne w Indiach. Boże Narodzenie w Rzymie napełniło jego serce gorącym oddaniem dla Jezusa Chrystusa, który był Azjatą i którego Azja ofiarowała Zachodowi jako dar, aby obudzić jego duchową świadomość.

Swami spędził kilka dni w Neapolu, zwiedzając Wezuwiusz, Pompeje i inne interesujące miejsca. Potem przypłynął w końcu statek z Southampton z panem Goodwinem jako jednym z pasażerów. Swami i jego przyjaciele wypłynęli z Neapolu 30 grudnia 1896, spodziewając się przybycia do Kolombo 15 stycznia 1897.

Na pokładzie statku Swami miał znaczącą wizję. Pewnej nocy, gdzieś pomiędzy Neapolem a Port Said, ujrzał w żywym śnie czcigodnego, brodatego starca, podobnego do indyjskiego ryszi, który powiedział: „Obserwuj uważnie to miejsce. Jesteś teraz na Krecie. To jest ziemia, na której zaczęło się chrześcijaństwo. Jestem jednym z Terapeutów (starożytna żydowska sekta ascetyczna – przyp. tłum.), którzy tu mieszkali. Zjawa wypowiedziała kolejne słowo, którego Swami nie mógł sobie przypomnieć. Mogło nim być „Esseńczycy”, sekta, do której należał Jan Chrzciciel.

Zarówno Terapeuci jak i Esseńczycy praktykowali wyrzeczenie i hołdowali liberalnym poglądom religijnym. Według niektórych uczonych słowo Therapeutae może pochodzić od buddyjskiego słowa Sthaviraputtra lub theraputta, oznaczającego synów lub uczniów Theras, czyli Starszych, przełożonych wśród mnichów buddyjskich. Słowo esseńczycy może mieć jakiś związek z Isiwaną, oznaczające Ścieżkę Pana, znaną sektą mnichów buddyjskich. Obecnie przyznaje się, że buddyści w dawnych czasach posiadali klasztory w Azji Mniejszej, Egipcie i ogólnie we wschodniej części Morza Śródziemnego.

Stary człowiek we śnie zakończył swoją wypowiedź słowami: „Głoszone przez nas prawdy i idee zostały przedstawione jako nauki Jezusa. Ale Jezus osoba nigdy się nie narodziła. Różne dowody potwierdzające ten fakt zostaną ujawnione, gdy to miejsce zostanie przekopane”. W tym momencie – była północ – Swami obudził się i zapytał marynarza, gdzie jest statek; powiedziano mu, że jest pięćdziesiąt mil od Krety.

Swami był zaskoczony tym wyjątkowym zbiegiem okoliczności. W jego umyśle pojawiła się myśl, że Dzieje Apostolskie mogły być starszym zapisem niż Ewangelie i że myśl buddyjska, przekazywana przez Terapeutów i Esseńczyków, mogła pomóc w sformułowaniu Chrześcijaństwa. Osoba Chrystusa może być późniejszym dodatkiem. Wiedział, że Aleksandria była miejscem spotkań myśli indyjskiej i egipskiej. Później, kiedy odkopano stare stanowiska na Krecie, znaleziono dowody łączące wczesne chrześcijaństwo z obcymi źródłami.

Ale Swami Vivekananda nigdy nie odmówił przyjęcia historycznego Chrystusa. Podobnie jak Kryszna, również Chrystus objawił się w duchowych doświadczeniach wielu świętych. To, dla Vivekanandy, nadało mu rzeczywistość, która była bardziej realna niż realia historyczne. Pewnego dnia podczas podróży po Szwajcarii Swami zerwał trochę dzikich kwiatów i poprosił panią Sevier, aby ofiarowała je u stóp Dziewicy w małej kaplicy w górach, z uwagą: „Ona też jest Matką”. Któregoś dnia jeden z jego uczniów dał mu do pobłogosławienia obraz Madonny Sykstyńskiej. Ale on odmówił z całą pokorą i pobożnie dotykając stóp dziecka, powiedział: „Umyłbym mu stopy, nie moimi łzami, ale krwią mojego serca”. Przypomnijmy, że zakon Ramakryszny powstał w Wigilię Bożego Narodzenia.

Podczas dwutygodniowej podróży Swami Vivekananda miał wystarczająco dużo czasu, aby zastanowić się nad swoimi trzyletnimi doświadczeniami w świecie zachodnim. Jego umysł wypełniały wspomnienia słodkiej przyjaźni, niezachwianego oddania i ciepłego uznania z obu stron Atlantyku. Trzy lata wcześniej przybył do Ameryki, nieznany i bez grosza, i był uważany za ciekawostkę z czarującego i niezgłębionego Wschodu. Teraz wracał do swojej ojczyzny jako bohater i prorok, czczony przez setki i podziwiany przez tysiące. Kierowany palcem Bożym udał się do Chicago. W Nowym Świecie widział życie w jego najlepszym i najgorszym wydaniu. Znalazł tam społeczeństwo oparte na ideałach równości, sprawiedliwości i wolności, w którym człowiek – w przeciwieństwie do Indii – miał wszelkie możliwości rozwijania swoich potencjałów. Tam zwykli ludzie osiągnęli wysoki standard życia i cieszyli się zasłużonym dobrobytem w sposób niewyobrażalny w żadnej innej części świata. Umysł amerykański był czujny, dociekliwy, odważny, otwarty i obdarzony rzadką wrażliwością etyczną. Widział w Ameryce, w jej mężczyznach i kobietach z uczonością, bogactwem i pozycją, iskry duchowości, które zapłonęły za dotknięciem jego magicznych słów. Był pod wrażeniem wielkodusznej ufności i bogactwa serca przejawianych przez czyste i szczere dusze, które mu się oddały, gdy rozpoznały w nim godnego zaufania przewodnika duchowego. Stali się jego szlachetnymi przyjaciółmi i niewolnikami miłości i nie cofali się przed najwyższym poświęceniem, aby pomóc w wypełnianiu jego misji.

Ale poza tym Swami dostrzegł wulgarność, jaskrawość, chciwość, żądzę władzy i zmysłowość wśród różnorodnych elementów tego ogromnego kraju. Ludzi zmiótł z nóg nowo uzyskany dobrobyt stworzony przy pomocy nauki, technologii i ludzkiej pomysłowości. Często wydawali mu się naiwni i hałaśliwi, a może zastanawiał się, czy ten nowy naród, l'enfant terrible, ostatnia nadzieja zachodniej kultury, a także źródło potencjalnego strachu o resztę świata, sprosta oczekiwaniom jej Ojców Założycieli i działać będzie jako starszy brat świata, dzieląc się wszystkimi materialnymi udogodnieniami życia. Ameryka jako pierwsza go uznała i był tego świadomy. W Ameryce rozpoczął dzieło Wedanty w zorganizowanej formie i miał nadzieję, że Ameryka stanie się duchowym pomostem między Wschodem a Zachodem. Chociaż jego uczony i konserwatywny umysł często czuł się jak u siebie w domu wśród intelektualistów Anglii i Niemiec, jednak jego serce było oddane Ameryce. Niewątpliwie fascynowały go zabytki kultury zachodniej, ale jak pisał do Mary Hale z Londynu w maju 1896 r.: „Kocham jankeską ziemię – lubię widzieć nowe rzeczy. Nic mnie nie obchodzi grzebanie w starych ruinach, życia starymi historiami i wzdychanie o ludziach żyjących w starożytności. Mam na to za dużo wigoru we krwi. W Ameryce jest miejsce, są ludzie, są szanse na wszystko nowe. Stałem się strasznie radykalny.”

W tym samym liście napisał też, że chciałby wlać trochę amerykańskiego ducha w Indie, w „tę okropną masę konserwatywnych meduz, a potem wyrzucić za burtę wszystkie stare skojarzenia i zacząć coś nowego, zupełnie nowego… proste, silne, nowe i świeże jak pierworodne dziecko – wyrzucić całą przeszłość za burtę i zacząć od nowa”.

Równie wysokim uznaniem Swami Wiwekananda obdarzył Anglików. Czuł, że w pewnym sensie jego praca w Anglii była bardziej satysfakcjonująca niż jego praca w Ameryce. Tam przekształcił życie jednostek. Goodwin i Margaret Noble uznali jego sprawę za swoją, a Sevierowie towarzyszyli mu w Indiach, opuszczając Europę i całą swoją przeszłość, by podążać za nim.

Ale co z wcześniejszym marzeniem Swami Vivekanandy o zebraniu z Ameryki materialnych skarbów, aby zaradzić cierpieniom indyjskich mas i podnieść ich standard życia? Przybył do Ameryki, aby w zamian za duchowe bogactwo Indii uzyskać niezbędną pomoc finansową oraz wiedzę naukową i technologiczną, aby odbudować zdrowie fizyczne własnego narodu. Chociaż po powrocie nie zabrał ze sobą amerykańskich naukowców i technologów ani nie przywiózł w kieszeni złota i srebra z Nowego Świata, pozostawił jednak po sobie ogromny magazyn dobrej woli i szacunku dla Indii. Był pierwszym duchowym ambasadorem Indii w Ameryce, heroldem Indii, który pamiętając godność królewskiej ziemi, z której przybył, przemówił w jej imieniu i przekazał jej przesłanie z należytą godnością.

Pełen efekt tego kontaktu będzie znany dopiero w nadchodzących latach; ale początek widać nawet teraz. Pół wieku po wizycie Swami Vivekanandy w Ameryce, Indie wyzwoliły się spod rządów brytyjskich. Kiedy dzięki temu uzyskały możliwość do załatwiania spraw narodowych na swój własny sposób, Indie wysłały tysiące studentów do Nowego Świata, aby zdobyć zaawansowaną wiedzę z zakresu nauk fizycznych i technologii. Co więcej, amerykańskie pieniądze są obecnie wydawane na poprawę materialnego stanu mas indyjskich. Wygląda więc na to, że mimo wszystko Swami Vivekananda nie był zwykłym wizjonerem, ale miał wgląd w kształt rzeczy, które miały nadejść.

Swami czuł, że bezpośrednim zadaniem, jakie miał przed sobą, była praca na rzecz odrodzenia Indii z wnętrza samego kraju. Indie mogą zostać wyzwolone jedynie dzięki jej własnym wysiłkom. Ale niósł z Zachodu bezcenny atut, który miał mu pomóc w jego herkulesowym zadaniu: Zachód dał mu autorytet, którego, jak się wydaje, wcześniej nie miał w swoim rodzinnym kraju. Udało mu się zasiać nasiona duchowych idei Indii w samym sercu anglojęzycznego świata – w Nowym Jorku i Londynie. Czy wiedział wtedy, że za pół wieku te idee rozejdą się po całym świecie zachodnim i zasłużą na szacunek dla jego ojczyzny? Chociaż przybył do Ameryki jako dawca, teraz w pewnym sensie wracał do Indii jako prezent od Nowego Świata.

Innego dnia znany profesor kolegium, który był uczniem Śri Ramakryszny, powiedział do Swami: „Mówisz o służbie, dobroczynności i czynieniu dobra dla świata; one przecież należą do domeny maji. Wedanta mówi, że celem człowieka jest osiągnięcie mukti, wyzwolenia, poprzez zerwanie łańcucha maji. Jaki jest pożytek z głoszenia kazań o rzeczach, które skupiają uwagę na sprawach doczesnych?”

Swami odpowiedział: „Czy idea mukti nie jest domeną maji? Czy Wedanta nie uczy, że Atman jest zawsze wolny? Dlaczego więc miałby dążyć do mukti?”

Przy innej okazji powiedział: „W czasie kiedy wędrowałem po całych Indiach, praktykując duchowe dyscypliny, spędziłem wiele dni w jaskiniach pogrążony w medytacji. Wiele razy chciałem zagłodzić się na śmierć, ponieważ nie mogłem osiągnąć mukti. Teraz nie mam pragnienia mukti. Nie dbam o to, dopóki jedna osoba we wszechświecie pozostaje w niewoli.”

Swami Wiwekananda często mawiał, że różne formy duchowej dyscypliny są szczególnie skuteczne w różnym wieku. W pierwszym okresie była to praktyka wyrzeczeń, w kolejnym kultywacja boskiej miłości; a w trzecim okresie była to wnikliwość filozoficzna, której towarzyszyło wyrzeczenie. Ale w dzisiejszych czasach, jak podkreślał, bezinteresowna służba innym, karma-joga, szybko przyniosłaby duchowe rezultaty. Dlatego zalecał dyscyplinę bezinteresownego działania. Szczególnie zalecał tę dyscyplinę dla Hindusów, ponieważ byli pod wpływem tamasu, inercji. Swami zdał sobie sprawę, że tylko kultywując radżas będą w stanie osiągnąć sattwę i osiągnąć wyzwolenie. Jeśli chodzi o niego, Swami znał już mukti poprzez urzeczywistnienie jedności z Brahmanem w nirvikalpa samadhi. Ale z woli Boga sprowadził się do świadomości świata zjawiskowego i żył jak bodhisattwa, poświęcając się dla dobra ludzkości.

Swami Wiwekananda miał największe trudności z nawróceniem niektórych swoich braci uczniów na swoją nową koncepcję religii, jej dyscyplinę i metody. Ci bracia uczniowie byli indywidualistami, pragnącymi osobistego zbawienia. Chcieli praktykować wyrzeczenia i pokuty, cieszyć się spokojną medytacją i prowadzić spokojne życie w oderwaniu od świata. Dla nich najpierw był Bóg, a potem świat. Przynajmniej w taki sposób rozumieli nauki Śri Ramakryszny. Ci młodzi mnisi myśleli, że dla tego, kto złożył śluby monastyczne, świat jest mają; dlatego wszelkie działania, łącznie z działalnością charytatywną i filantropijną ostatecznie wikłały człowieka w światowe życie.

Ale myśl Wiwekanandy płynęła innym kanałem. Śri Ramakryszna upomniał go kiedyś, aby obcował z Bogiem z otwartymi oczami, to znaczy przez służbę biednym, chorym, głodnym i nieświadomym. Podczas swoich dni wędrówki Swami widział na własne oczy cierpienie ludzi i odczuł bezgłośną prośbę Indii o pomoc. W Ameryce i Europie był świadkiem materialnego dobrobytu ludzi, dynamicznego życia społecznego i ogólnego postępu dokonanego dzięki nauce, technologii i organizacji działania. Wielokrotnie przypominał sobie słowa Ramakryszny: „Religia nie służy pustym żołądkom”.

Dlatego swoim braciom uczniom zwrócił uwagę, że idea osobistego wyzwolenia była niegodna tych, którzy nazywali siebie uczniami Ramakryszny, Wcielenia Boga. Sam fakt, że otrzymali łaskę Zbawiciela, powinien ich przekonać o ich własnym pewnym zbawieniu. Podkreślił, że ich obowiązkiem jest służenie innym będąc widzialnymi przejawami Boga. Powiedział, że chce stworzyć nową grupę mnichów, którzy złożyliby nie tylko tradycyjny ślub osobistego zbawienia, ale także nowy ślub służenia ludzkości.

Bracia uczniowie, którzy szanowali wyższą duchowość Wiwekanandy i okazywali mu wielką miłość jako temu specjalnie wybranemu przez Mistrza do kontynuowania jego pracy, byli mu posłuszni, nie zawsze zgadzając się z nim całym sercem. Tak więc na jego polecenie Swami Ramakrysznananda – który był opiekunem świątyni Śri Ramakryszny przez dwanaście długich lat po śmierci Mistrza, uważając jego kult za najwyższą duchową dyscyplinę, i nie opuszczając klasztorów w Baranagore i Alambazar nawet na jeden dzień – wyjechał do Madrasu, aby założyć centrum szerzenia Wedanty w południowych Indiach. Swami Akhandananda udał się do Murszidabad, aby prowadzić pomoc humanitarną wśród ludzi dotkniętych tam głodem. Swamis Abhedananda i Saradananda pojechali już do Ameryki.

Jeśli chodzi o samego siebie, Swami Wiwekananda nieustannie rozmawiał z ludźmi, ucząc ich Upaniszad i zachęcając ich do kultywowania wewnętrznej siły, która pochodzi z wiedzy o Bogu przebywającym we wszystkich ludzkich sercach. Wysiłek pracy i upał na równinach wkrótce wpłynęły na jego zdrowie. Za radą lekarzy udał się na krótki odpoczynek do Darjeeling w Himalajach i poczuł się nieco odświeżony. Po powrocie do Kalkuty ponownie poświęcił się pracy dydaktycznej.

Kilku młodych mężczyzn, zainspirowanych ognistymi słowami Swami, dołączyło do Zakonu. Czterech innych, którzy praktykowali dyscypliny w klasztorze pod przewodnictwem starszych Swami w czasie, gdy Wiwekananda przebywał za granicą, chciało teraz otrzymać formalną inicjację monastyczną od swojego wielkiego przywódcy. Jego bracia uczniowie wyrazili wahanie co do jednego z nich z powodu pewnych incydentów z jego przeszłego życia.

Wzbudziło to emocje Swami Wiwekanandy.”'Co to ma znaczyć?” – powiedział. „Jeżeli będziemy unikać grzeszników, kto inny ich zbawi? Zresztą sam fakt, że ktoś schronił się w klasztorze, chcąc wieść lepsze życie, pokazuje, że ma dobre intencje i musimy mu pomóc. Załóżmy, że człowiek jest zły i zdemoralizowany; jeśli nie możecie zmienić jego charakteru, to dlaczego założyliście mnisie szaty w kolorze ochry? Dlaczego podjęliście rolę nauczycieli?” Cała czwórka otrzymała inicjację monastyczną.

Dzień przed tą świętą ceremonią Swami mówił im tylko o chwale wyrzeczenia i służby. Powiedział: „Pamiętajcie, dla zbawienia swej duszy oraz dla dobra i szczęścia wielu na świecie rodzi się sannyasin. Aby poświęcić własne życie dla innych, aby ulżyć nędzy milionów rozdzierających powietrze swym płaczem, aby ocierać łzy z oczu wdów, aby pocieszać serca pogrążonych w żałobie matek, aby dostarczać sposobów i środków ignoranckim i przygnębionym masom do walki o byt i aby postawienie ich na własnych nogach, aby rozpowszechniać nauki pism świętych wszystkim bez różnicy, dla ich duchowego i materialnego dobra, aby obudzić śpiącego lwa Brahmana w sercach wszystkich istot przez wiedzę Wedanty – na świecie rodzi się sannyasin”. Zwracając się do swoich braci uczniów, Swami powiedział: „Pamiętajcie, że zrodziliśmy się dla osiągnięcia tego celu w życiu i za to oddamy nasze życie. Wstań i obudźcie się, podnieście i obudźcie innych, wypełnijcie swoją życiową misję, a osiągniecie najwyższy cel”. Następnie zwracając się do aspirantów do życia monastycznego powiedział: „Musicie wyrzec się wszystkiego. Nie możecie szukać pociechy lub przyjemności dla siebie. Musicie patrzeć na złoto i przedmioty pożądania jako truciznę, imię i sławę jako najpodlejszy brud, światową chwałę jako straszne piekło, pychę z urodzenia lub pozycję społeczną jako „grzeszne jak picie wódki”. Aby być nauczycielami swoich bliźnich i dla dobra świata, musicie osiągnąć wolność poprzez poznanie Jaźni”.

Z następującego zdarzenia można dowiedzieć się o głębi współczucia Swami. Wielu braci w Math uważało, że nie był zbyt wybredny w wyborze uczniów. Niemal każdy mógł otrzymać od niego duchową inicjację po małej prośbie, a niektórzy z nich później oddawali się niegodziwym uczynkom. Jeden z jego własnych uczniów zakonnych, Swami Nirmalananda, mówił mu o jego braku właściwego osądu i niemożności zrozumienia ludzkiej natury. Twarz Swami poczerwieniała z emocji. Wykrzyknął: „Co powiedziałeś? Myślisz, że nie rozumiem ludzkiej natury? O tych nieszczęsnych ludziach wiem nie tylko co zrobili w swoim obecnym życiu, ale także co zrobili w swoim poprzednim. Jestem w pełni świadomy tego, co będą robić w przyszłości. Dlaczego więc okazuję im życzliwość? Ci nieszczęśni ludzie pukali do wielu drzwi, aby uzyskać spokój ducha i słowo zachęty, ale wszędzie zostali odrzuceni. Jeśli ich odrzucę, nie będą mieli dokąd pójść.”

Można tu wspomnieć o innym wydarzeniu wskazującym na czułe i współczujące serce Swami Wiwekanandy. Pewnego dnia był zaangażowany w nauczanie ucznia Wed z zawiłym komentarzem Sayanacharji, kiedy przybył Giriś Ćandra Ghosz, wielki bengalski dramaturg i bliski uczeń Śri Ramakriszny. Drażniąc go, Swami powiedział, zwracając się do niego jego rodzinnym imieniem: „Cóż, G.C., spędziłeś całe swoje życie z Kryszną i Wisznu. Jesteś całkiem dziewiczy w kwestii Wed i innych pism”.

Giriś Ćandra przyznał się do nieznajomości pism i powiedział: „Chwałą Śri Ramakrysznie, ucieleśnieniu Wed!”.

Jako adept wiedzy o ludzkiej naturze, Giriś doskonale zdawał sobie sprawę z tego, że Swami Wiwekananda, pomimo głoszenia surowej filozofii Vedanty, miał niezwykle czułe serce. Chciał ujawnić uczniowi tę stronę natury Swami i zaczął malować, swoim zwykłym poetyckim językiem, rozdzierający serce obraz nieszczęść narodu indyjskiego – głodu mas, upokorzenia hinduskich kobiet, złego stanu zdrowia i ogólnego cierpienia ludzi na całym świecie. Nagle, zwracając się do Swami, powiedział: „Teraz proszę powiedz mi, czy twoje Wedy uczą nas, jak zaradzić temu stanowi rzeczy?”.

Podczas słuchania słów przyjaciela, Swami ledwo mógł stłumić swoje emocje. W końcu złamały one wszelkie granice i wybuchnął płaczem.

Zwracając uwagę ucznia Swami na wielkiego przywódcę, Giriś Ćandra powiedział: „Być może zawsze podziwiałeś intelekt swojego nauczyciela. Teraz widzisz jego wielkie serce.”

1 maja 1897 r. Swami Wiwekananda zwołał spotkanie zakonnych i świeckich wielbicieli Śri Ramakryszny w domu bliskiego ucznia Mistrza, Balarama Bose, w celu ustanowienia jego pracy na zorganizowanej podstawie. Powiedział im, że porównując społeczeństwo hinduskie ze społeczeństwem amerykańskim, był przekonany, że brak ducha organizacyjnego jest jedną z największych wad hinduskiego charakteru. Wiele inteligencji i energii Hindusów zużywano bez żadnych owocnych rezultatów. Przypomniał om także jak buddyzm rozprzestrzenił się zarówno w Indiach, jak i za granicą poprzez organizacje buddyjskie. Dlatego poprosił o współpracę uczniów Śri Ramakryszny, zarówno monastycznych jak i prowadzących życie rodzinne, w celu zorganizowania działań edukacyjnych, filantropijnych i religijnych, które już zainaugurował, ale które dotychczas były prowadzone w niesystematyczny sposób. Co więcej, Swami oświadczył, że w kraju takim jak Indie, w jego obecnym stanie rozwoju, nie byłoby mądre tworzenie organizacji na zasadach demokratycznych, w której każdy członek miałby równy głos, a decyzje byłyby podejmowane zgodnie z głosem większość. Zasady demokratyczne można było zastosować później, kiedy wraz z upowszechnieniem się edukacji ludzie nauczyliby się poświęcać indywidualne interesy i osobiste uprzedzenia dla dobra publicznego. Dlatego, powiedział Swami, organizacja powinna być na razie pod przywództwem „dyktatora”, którego władzy wszyscy muszą być posłuszni. Z czasem zacznie kierować się opinią i zgodą innych. Co więcej, on sam działał tylko jako sługa wspólnego Mistrza, podobnie jak wszyscy inni.

Swami Wiwekananda zaproponował obecnym członkom, aby Stowarzyszenie „nosiło imię tego, w którego imieniu staliśmy się sannjasinami, biorąc którego za swój ideał prowadzicie życie w rodzinie i którego święte imię, wpływ i nauki w ciągu dwunastu lat od jego odejścia rozprzestrzeniły się w tak niewyobrażalny sposób zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie.” Wszyscy członkowie entuzjastycznie przyjęli propozycję Swami i powstało Stowarzyszenie Misja Ramakryszny.

Celem Stowarzyszenia było szerzenie prawd, które Ramakryszna dla dobra ludzkości głosił i nauczał przykładem własnego życia, oraz pomaganie innym w realizacji ich w praktyce dla ich fizycznego, umysłowego i duchowego postępu.

Obowiązkiem Stowarzyszenia było kierowanie, we właściwym duchu, działalnością ruchu zapoczątkowanego przez Śri Ramakrysznę w celu ustanowienia braterstwa pomiędzy wyznawcami różnych religii, wiedząc, że wszystkie z nich są tak wieloma formami jednej nieśmiertelnej Wiecznej Religii.

Jej metody działania miały polegać na: a) kształceniu ludzi tak, aby byli oni kompetentni do nauczania takiej wiedzy i nauk, które sprzyjają materialnemu i duchowemu dobru mas; b) promowaniu i wspieraniu sztuki i przemysłu; (c) wprowadzeniu i rozpowszechnieniu wśród ludzi idei Wedanty i innych idei objaśnionych w życiu Śri Ramakryszny.

Stowarzyszenie Misja Ramakryszny miało mieć dwa departamenty działania: indyjski i zagraniczny. Ci pierwsi, poprzez odosobnienia i klasztory założone w różnych częściach Indii, mieli szkolić takich mnichów i ludzi prowadzących życie rodzinne, którzy byliby skłonni poświęcić swoje życie nauczaniu innych. Ci drudzy mieli wysyłać wyszkolonych członków Zakonu do krajów poza Indiami, aby założyli tam ośrodki głoszenia Wedanty, aby zacieśnić relacje i lepsze zrozumienie między Indiami a obcymi krajami.

Cele i ideały Stowarzyszenia Misja Ramakryszny, jako czysto duchowe i humanitarne, nie miały nic wspólnego z polityką.

Swami Wiwekananda musiał odczuwać wielką wewnętrzną satysfakcję po założeniu Stowarzyszenia. Jego wizja posługiwania się religią poprzez głowę, serce i ręce dla dobra człowieka została zrealizowana. Nie znalazł żadnego istotnego konfliktu między nauką, religią, sztuką i przemysłem. Wszystko można było wykorzystać do oddawania czci Bogu. Bogu można było służyć zarówno przez Jego różnorodne przejawy, jak i przez kontemplację Jego niedualnego aspektu. Co więcej, tak jak wielkie serce Ramakryszny ogarnęło swoją miłością całą ludzkość, tak też Misja Ramakryszny zobowiązała się promować braterstwo między różnymi wyznaniami, ponieważ ich harmonia stanowiła Odwieczną Religię.

Swami Wiwekananda, Generalny Prezydent, mianował Brahmanandę i Joganandę Prezydentem i Wiceprezydentem centrum w Kalkucie. W domu Balarama organizowano cotygodniowe spotkania, aby omawiać Upaniszady, Bhagawadgitę, pisma Wedanty i ogólnie tematy religijne.

Nawet teraz Swami Wiwekananda nie był w stanie całkowicie przekonać niektórych swoich braci uczniów do swojej nowej koncepcji religii, a mianowicie wielbienia Boga poprzez służbę człowiekowi. Słyszeli, jak Śri Ramakryszna raz po raz wypowiadał się przeciwko nauczaniu, nadmiernemu studiowaniu pism świętych i działalności charytatywnej oraz nawoływał aspirantów, aby wzmocnili swoją miłość do Boga poprzez modlitwę i medytację w samotności. Dlatego uważali, że działalność Wiwekanandy na Zachodzie jest niezgodna z naukami Mistrza. Jeden z nich powiedział wprost do Swami: „Nie nauczałeś nauk naszego Mistrza w Ameryce; głosiłeś swoje nauki.” Swami odpowiedział równie dosadnie: „Niech ludzie najpierw mnie zrozumieją; wtedy zrozumieją Śri Ramakrysznę”.

Pewnego razu Swami Wiwekananda poczuł, że niektórzy z tych braci uczniów chcieli stworzyć wąską sektę w imieniu Ramakryszny i przekształcić Ramakryszna Math w kult Świątyni, gdzie działalność religijna skupiałaby się wyłącznie na nabożnej muzyce, oddawaniu czci i modlitwie. Jego słowa uderzyły w nich jak bomba. Zapytał ich, skąd wiedzieli, że jego idee nie są zgodne z poglądami Śri Ramakryszny. „Czy chcecie”, powiedział, „zamknąć Sri Ramakrysznę, ucieleśnienie nieskończonych idei, w swoich własnych granicach? Przełamię te granice i rozprzestrzenię jego szerokim przekazem po całym świecie. Nigdy nie nakazał mi, bym wprowadzał jego kult i tym podobne.”

Czyż wciąż i na nowo nie było demonstrowane Wiwekanandzie, że Śri Ramakryszna stał za nim we wszystkich jego działaniach? Wiedział, że jedynie dzięki łasce Mistrza wyszedł triumfalnie ze wszystkich prób, czy to na pustkowiu Indii, czy na ruchliwych ulicach Chicago.

„Śri Ramakryszna” – kontynuował Swami – „jest daleko większy niż wyobrażają to sobie uczniowie. Jest ucieleśnieniem nieskończonych duchowych idei, zdolnych do rozwoju na nieskończone sposoby… Jedno spojrzenie jego łaskawych oczu może w jednej chwili stworzyć sto tysięcy Wiwekanand. Jeśli w zamian zdecyduje on teraz, by pracować przeze mnie, czyniąc mnie swoim narzędziem, mogę tylko pokłonić się jego woli.”

Wiwekananda bardzo uważał, aby nie wkradł się sentymentalizm i ciasnota w takiej czy innej formie, gdyż nienawidził ich z głębi serca.

Ale sprawy doszły do punktu kulminacyjnego pewnego dnia w domu Balarama w Kalkucie, kiedy Swami Jogananda, brat–uczeń, którego Śri Ramakryszna wskazał jako należącego do jego „wewnętrznego kręgu” wielbicieli, powiedział, że Mistrz kładł nacisk wyłącznie na bhakti dla duchowych poszukiwaczy i że działalność filantropijna, organizacje, domy służby dla dobra publicznego i praca patriotyczna były własnymi osobliwymi pomysłami Swami Wiwekanandy, rezultatem jego zachodniej edukacji i podróży po Europie i Ameryce.

Swami z początku odpowiedział swemu bratu z pewnym rodzajem szorstkiego humoru. Powiedział: „Co ty wiesz? Jesteś ignorantem... Co rozumiesz z religii? Jesteś dobry tylko w modlitwie ze złożonymi rękoma: „O Panie! jak piękny jest Twój nos! Jak słodkie są Twoje oczy!” i wszystkie takie bzdury.... I myślisz, że twoje zbawienie jest zapewnione, a Śri Ramakryszna przyjdzie w ostatniej godzinie i zabierze cię za rękę do najwyższego nieba! Studiowanie, publiczne nauczanie i wykonywanie prac humanitarnych to według ciebie maja, ponieważ kiedyś powiedział do kogoś: „Najpierw szukaj i znajdź Boga; czynienie dobra światu jest arogancją!” Jakby Bóg był tak łatwą rzeczą do osiągnięcia! Jakby On był takim głupcem, aby stać się zabawką w rękach imbecyla!”

'Myślisz, że zrozumiałeś Śri Ramakrysznę lepiej niż ja! Myślisz, że dźńana to sucha wiedza, którą można osiągnąć pustynną ścieżką, zabijając najczulsze zdolności serca! Wasza bhakti jest sentymentalnym nonsensem, który czyni człowieka bezsilnym. Chcesz nauczać Śri Ramakryszny tak, jak go zrozumiałeś, a to bardzo mało! Ręce przy sobie! Kogo obchodzi twój Ramakryszna? Kogo obchodzi twoje bhakti i mukti? Kogo obchodzi, co mówią twoje pisma? Pójdę radośnie do tysiąca piekieł, jeśli uda mi się obudzić moich rodaków pogrążonych w tamasie, aby stanęli na własnych nogach i stali się ludźmi natchnionymi duchem karma–jogi. Nie jestem zwolennikiem Ramakryszny ani nikogo innego, ale tylko tego, który służy i pomaga innym, nie troszcząc się o własną bhakti i mukti!”

Głos Swami był zdławiony emocjami, jego ciało drżało, a oczy błyszczały ogniem. Szybko przeszedł do sąsiedniego pokoju. Kilka chwil później kilku jego braci uczniów weszło do pokoju i zastało go pogrążonego w medytacji, ze łzami spływającymi z jego na wpół przymkniętych oczu. Po prawie godzinie Swami wstał, umył twarz i dołączył do swoich duchowych braci w salonie. Jego rysy wciąż nosiły ślady gwałtownej burzy, przez którą właśnie przeszedł; ale odzyskał spokój. Powiedział im łagodnie:

„Kiedy człowiek osiąga bhakti, jego serce i nerwy stają się tak miękkie i delikatne, że nie może znieść nawet dotyku kwiatu!... Nie mogę długo myśleć ani mówić o Śri Ramakrysznie, nie będąc przytłoczonym. Dlatego zawsze staram się związać się żelaznymi łańcuchami dźńany, ponieważ moja praca dla mojej ojczyzny jest wciąż niedokończona, a moje przesłanie dla świata nie w pełni doręczone. Tak więc, gdy tylko odkrywam, że te uczucia bhakti próbują się podnieść i zmieść mnie z nóg, mocno je zagłuszam i staję się stanowczy i nieugięty poprzez przywołanie surowej dźńany. Och, mam pracę do wykonania! Jestem niewolnikiem Ramakryszny, który zostawił mi swoją pracę i nie da mi spokoju, dopóki jej nie dokończę. I och, jak mam o nim mówić? Och, jest moją miłością!”

Znowu miał wejść w ekstatyczny nastrój, kiedy Swami Jogananda i inni zmienili rozmowę, zabrali go na dach na spacer i próbowali zająć jego umysł błachą rozmową. Czuli, że najgłębsza dusza Wiwekanandy została pobudzona i przypomnieli sobie słowa Mistrza, że w dniu, w którym Naren dowie się, kim jest, przestanie żyć w tym ciele. Tak więc od tego dnia bracia uczniowie nie krytykowali już ponownie metody Swami, wiedząc doskonale, że tylko Mistrz pracował przez niego.

Z tego wydarzenia widać, jak Wiwekananda w głębi swego serca rozkoszował się bhakti, miłością do Boga. Ale w swoich publicznych wystąpieniach nakłaniał Hindusów do kontrolowania swojej emocjonalności; kładł nacisk na studiowanie Wedanty, ponieważ widział w niej królewski środek wzmacniający ich. Idąc dalej zalecał swoim rodakom zarówno pracę fizyczną, jak i duchową, badania naukowe i służbę ludziom. Misją Wiwekanandy było tchnięcie energii i wiary w naród „cierpiących na niestrawność” pod wpływem ich własnego sentymentalizmu. Pragnął we wszystkich dziedzinach działalności obudzić to surowe wzniesienie ducha, który budzi bohaterstwo.

Podobnie jak w przypadku jego Mistrza, naturalną tendencją umysłu Wiwekanandy było zaabsorbowanie kontemplacją Absolutu. Znów, podobnie jak Śri Ramakryszna, musiał siłą sprowadzić swój umysł do świadomości świata, aby służyć ludziom. W ten sposób zachował równowagę między palącą miłością Absolutu a nieodpartym wezwaniem cierpiącej ludzkości. A tym, co sprawia, że Swami Wiwekananda jest świętym patriotą współczesnych Indii, a jednocześnie czyni go drogim dla Zachodu, jest to, że w czasach, gdy musiał dokonać wyboru między tymi dwoma, zawsze wezwanie cierpiącej ludzkości wygrywało. Radośnie poświęcał błogość samadhi dla złagodzenia cierpienia ludzi. Duch Swami działał jak zaraza na jego braci uczniów. Jeden z nich, Akhandananda, jak wspomniano wcześniej, karmił i pielęgnował cierpiących głód w Murshidabad w Bengalu; inn, Trigunatita, w 1897 otworzył ośrodek pomocy dla głodująch w Dinajpur. Inne ośrodki powstały w Deoghar, Dakszineśwarze i Kalkucie.

Swami Wiwekananda był zachwycony, widząc szczęśliwy początek swojej pracy w Indiach. Do Mary Hale pisał 9 lipca 1897 r.:

„W mojej głowie płonął tylko jeden pomysł – uruchomić machinę do podnoszenia indyjskich mas, i do pewnego stopnia mi się to udało.

Ucieszyłoby to twoje serce gdybyś widziała, jak moi chłopcy pracują pośród głodu, chorób i nędzy – opiekując się przy łożu pariasem dotkniętym cholerą i karmiąc głodną ćandalę, a Bóg zsyła pomoc mi, im, i dla wszystkich… On jest ze mną, Ukochany, i był, kiedy byłem w Ameryce, w Anglii, kiedy włóczyłem się po nieznanych miejscach w Indiach. Co mnie obchodzi, co mówią inni? Niemowlęta – nie wiedzą lepiej. Co? Ja, który urzeczywistniłem Ducha i próżność wszystkich ziemskich nonsensów mam zostać zepchnięty z mojej ścieżki przez paplaninę dzieci? Czy tak wyglądam?... Czuję, że moje zadanie zostało wykonane – zostały jeszcze najwyżej trzy lub cztery lata życia.... Straciłem wszelkie pragnienie mojego zbawienia. Nigdy nie chciałem ziemskich przyjemności. Muszę zobaczyć moją maszynę w dobrym stanie technicznym, a potem, wiedząc na pewno, że włączyłem dźwignię dla dobra ludzkości, przynajmniej w Indiach, której żadna siła nie może cofnąć, będę spał, nie dbając o to, co będzie dalej.

I niech się na nowo narodzę i cierpię tysiące nieszczęść, abym mógł czcić jedynego Boga, który istnieje, jedynego Boga, w którego wierzę, sumę wszystkich dusz. A przede wszystkim mój Bóg bezbożny, mój Bóg nieszczęśliwy, mój Bóg biedny wszystkich ras, wszystkich gatunków, jest szczególnym przedmiotem mojej czci.”

Ostatnio edytowany przez Mariici (2021-12-20 21:09:16)

Kiedy nastrój Swami się zmienił, mówił o wyrzeczeniu. Pogardzał życiem doczesnym i powiedział: „Jaka jest różnica między świetlikiem a palącym słońcem, między małym stawem a nieskończonym oceanem, ziarnem gorczycy a górą Meru, taka jest różnica między człowiekiem prowadzącym życie rodzinne a sannjasinem”. Gdyby nie szata w kolorze ochry, symbol monastycyzmu, podkreślił, luksus i światowość pozbawiłyby człowieka człowieczeństwa.

W ten sposób grupa spędzała czas nad rzeką, a nauczyciel zapewniał prawdziwy uniwersytet do kształcenia swoich uczniów. Rozmowa dotyczyła wszystkich tematów – rytuałów wedyjskich, doktryny rzymskokatolickiej, Chrystusa, św. Pawła, rozwoju chrześcijaństwa, Buddy. Swami powiedział o Buddzie, że był największym człowiekiem, jaki kiedykolwiek żył. „Przede wszystkim nigdy nie pragnął czci. Buddha powiedział: „Buddha nie jest człowiekiem, ale stanem. Znalazłem drogę. Wejdźcie wszyscy!”.”

Następnie rozmowa zeszła na temat koncepcji grzechu wśród rasy egipskiej, semickiej i aryjskiej. Zgodnie z koncepcją wedyjską, powiedział Swami, diabeł jest Panem Gniewu, a u buddystów jest Marą, Panem Pożądliwości. Podczas gdy w Biblii stworzenie znajdowało się pod podwójną kontrolą Boga i Szatana, w hinduizmie szatan reprezentował skalanie, nigdy dwoistość.

Następnie Swami mówił o głównych cechach charakterystycznych różnych narodów. „Jesteście tak patologiczni, wy ludzie z Zachodu” – powiedział pewnego dnia. „Wielbicie smutek! Widziałem to w całym waszym kraju. Życie towarzyskie na Zachodzie przypomina salwę śmiechu, ale pod spodem kryje się łkanie. Całość kończy się szlochem. Zabawa i frywolność są wszędzie na powierzchni; w rzeczywistości jest pełne tragicznego smutku. Tu na zewnątrz jest smutno i ponuro, ale pod spodem jest oderwanie i wesołość.”

Pewnego razu w Islamabadzie, gdy grupa usiadła wokół niego na trawie w sadzie jabłkowym, Swami powtórzył to, co powiedział w Anglii po spotkaniu z szalonym bykiem. Chwytając do ręki dwa kamyki, powiedział: „Gdy zbliża się śmierć, znikają wszelkie słabości. Nie boję się, ani nie mam zwątpienia, ani nie myślę o tym, co zewnętrzne. Po prostu zająłem się przygotowywaniem do śmierci. Jestem tak twardy” – kamienie uderzyły się o siebie w jego dłoni – „bo dotknąłem stóp Boga!”.

W Islamabadzie Swami oznajmił, że pragnie odbyć pielgrzymkę do wielkiego posągu Śiwy w jaskini Amarnath w lodowcowej dolinie zachodnich Himalajów. Poprosił Niveditę, aby mu towarzyszyła, aby ona, przyszła pracownica, mogła bezpośrednio poznać życie hinduskiego pielgrzyma. Stali się częścią wielotysięcznego tłumu pielgrzymów, którzy na każdym postoju tworzyli całe miasto namiotów.

W Swami zaszła nagła zmiana. Został jednym z pielgrzymów, skrupulatnie przestrzegając wszystkich praktyk wymaganych przez obyczaj. Zjadał jeden posiłek dziennie, gotował w sposób ortodoksyjny i szukał samotności tak dalece, jak to możliwe, aby odmawiać mantry i praktykować medytację. Aby dotrzeć do celu, musiał wspinać się po skalistych zboczach po niebezpiecznych ścieżkach, przebyć kilka mil lodowca i kąpać się w lodowatej wodzie świętych strumieni.

2 sierpnia grupa dotarła do ogromnej jaskini, wystarczająco dużej, by pomieścić ogromną katedrę. W głębi jaskini, w niszy najgłębszego cienia, stał wizerunek Śiwy, cały z lodu. Swami, który został w tyle, wszedł do jaskini, cała jego postać drżała z emocji. Jego nagie ciało było umazane popiołem, a twarz promieniała oddaniem. Potem upadł na twarz w ciemności jaskini przed tą migoczącą bielą.

Pieśń uwielbienia z setek gardeł odbiła się echem w jaskini. Swami prawie zemdlał. Miał wizję samego Śiwy. Szczegółów tego doświadczenia nigdy nikomu nie powiedział, z wyjątkiem tego, że otrzymał łaskę Amarnatha, Pana Nieśmiertelności, by nie umrzeć, dopóki sam tego nie zechce.

Efekt doznania rozszarpał mu nerwy. Kiedy wyszedł z groty, w lewym oku miał skrzep; jego serce było rozszerzone i nigdy nie wróciło do normalnego stanu. Przez wiele dni mówił tylko o Śiwie. Powiedział: „Obrazem był sam Pan. Tam wszystko było uwielbieniem. Nigdy nie widziałem czegoś tak pięknego, tak inspirującego”.

8 sierpnia grupa przybyła do Srinagaru, gdzie pozostała do 30 września. W tym okresie Swami odczuwał intensywne pragnienie medytacji i samotności. Maharadża Kaszmiru traktował go z najwyższym szacunkiem i chciał, aby wybrał kawałek ziemi pod założenie klasztoru i kolegium sanskryckiego. Ziemia została wybrana, a propozycja wysłana do Brytyjskiego Zarządcy do zatwierdzenia. Ale Brytyjski Agent odmówił przyznania ziemi. Swami przyjął całość filozoficznie.

Miesiąc później jego uwielbienie zostało skierowane do Kali, Boskiej Matki, którą Ramakryszna nazwał czule „moją Matką”.

Unikalny symbol Boga, Kali reprezentuje całość wszechświata: stworzenie i zniszczenie, życie i śmierć, dobro i zło, ból i przyjemność oraz wszystkie pary przeciwieństw. Z daleka wydaje się być czarna, jak woda oceanu; ale dla bliskiego obserwatora jest Ona bez koloru, będąc jednym z Brahmanem, którego twórczą energię reprezentuje.

W jednym aspekcie wydaje się straszna, z girlandą ludzkich czaszek, pasem ludzkich rąk, językiem ociekającym krwią, z odciętą ludzką głową w jednej ręce i lśniącym mieczem w drugiej, otoczona szakalami, które nawiedzają miejsce kremacji – istny obraz terroru. Druga strona jest łagodna i łaskawa, gotowa obdarzyć swoich wielbicieli dobrodziejstwem nieśmiertelności. Zatacza się jak pijana: kto mógł stworzyć ten szalony świat, gdyby nie napad pijaństwa? Kali stoi na łonie Swego Boskiego Małżonka, Śiwa, symbolu Brahmana; bo Kali, czyli Natura, nie może działać, jeśli nie zostanie pobudzona dotykiem Absolutu. A w rzeczywistości Brahman i Kali, Absolut i Jego Twórcza Energia, są identyczni, jak ogień i jego moc spalania.

Umysł hinduski nie dokonuje szeroko moralistycznego rozróżnienia między dobrem a złem. Oba są faktami ze świata zjawiskowego i są postrzegane jako istniejące, podczas gdy maja ukrywa Absolut, który jest poza dobrem i złem. Ramakryszna podkreślał łagodny aspekt Boskiej Matki Kali i przebłagał Ją, aby uzyskać wizję Absolutu. Swami Wiwekananda  nagle poczuł urok Jej destrukcyjnej strony. Ale czy naprawdę jest jakaś różnica między procesem tworzenia a niszczenia? Czy jedno bez drugiego nie jest iluzją umysłu?

Wiwekananda  uświadomił sobie, że Boska Matka jest wszechobecna. Gdziekolwiek się obrócił, był świadomy obecności Matki, „jakby Ona była osobą w pokoju”. Czuł, że to Ona, „której ręce splecione są z moimi i prowadzi mnie jak dziecko”. Wzruszający był widok, jak czci czteroletnią córkę swojego muzułmańskiego przewoźnika jako symbol Boskiej Matki.

Jego medytacja nad Kali stała się intensywna i pewnego dnia miał bardzo żywe doświadczenie. Skupił „całą uwagę na ciemnym, bolesnym i niezbadanym” aspekcie Rzeczywistości, z determinacją, by tą szczególną ścieżką dotrzeć do niedwoistości stojącej za zjawiskami. Cała jego forma zadrżała, jakby od porażenia prądem. Miał wizję Kali, potężnej Niszczycielki czającej się za zasłoną życia, Straszliwej, ukrytej przez kurz podnoszony przez żyjących, którzy przechodzą obok, i wszystkie pozory wzniesione przez ich stopy. W gorączce szukał po omacku w ciemności ołówka i papieru i napisał swój słynny wiersz „Kali – Matka”; potem padł wyczerpany:

Gwiazdy są wymazane,
Chmury zakrywają chmury,
To ciemność, wibrująca, dźwięczna;
W ryczącym, wirującym wietrze
Są dusze milionów szaleńców,
Wypuszczonych właśnie z więzienia,
Wyrywających drzewa z korzeniami,
Zamiatających wszystko ze ścieżki.
Do boju przyłączyło się morze
I kotłuje fale wielkości gór
Aby dotrzeć do smolistego nieba.
Błysk ponurego światła
Ujawnia z każdej strony
Tysiąc tysięcy odcieni
Śmierci, zabrudzonej i czarnej.
Rozrzucając plagi i smutki,
Tańcząc szalona z radości,
Przyjdź, o Matko, przyjdź!
Bo groza jest Twoim imieniem,
Śmierć jest w Twoim oddechu,
I każdy drżący krok
Niszczy świat na zawsze.
Ty Czasie, Niszczycielko Wszechmogąca,
Przyjdź, o Matko, przyjdź!
Kto ośmiela się kochać nieszczęście,
I przytulać formę śmierci,
Tańczyć w tańcu Zniszczenia –
Do tego przychodzi Matka.

Swami rozmawiał teraz ze swoimi uczniami tylko o Kali, Matce, opisując Ją jako „czas, zmianę i nieustanną energię”. Mawiał za wielkim Psalmistą: „Choć mnie zabijesz, to jednak będę ufał Tobie”.

„Błędem jest”, powiedział Swami, „utrzymywanie, że motywem dla wszystkich ludzi jest przyjemność. Równie wielu rodzi się, by szukać bólu. W torturach może być też błogość. Czcijmy grozę dla niej samej.”

„Naucz się rozpoznawać Matkę instynktownie tak w złu, przerażeniu, smutku i unicestwieniu, jak i w tym, co sprawia słodycz i radość!”

„Tylko przez kult Straszliwej można przezwyciężyć samą Straszliwą i zyskać nieśmiertelność. Medytuj nad śmiercią! Medytuj nad śmiercią! Czcij Straszliwą, Straszliwą, Straszliwą! A sama Matka jest Brahmanem! Nawet Jej klątwa jest błogosławieństwem. Serce musi stać się miejscem kremacji — pycha, egoizm i pragnienie wszystkie muszą spłonąć na popiół. Wtedy i tylko wtedy, przyjdzie Matka.”

Zachodnimi uczniami, wychowanymi w zachodniej wierze, która nauczyła ich dostrzegać dobro, porządek, wygodę i piękno w tworzeniu mądrej Opatrzności, wstrząsnął tajfun Kosmicznej Rzeczywistości, wywołany przez hinduskiego wizjonera. Siostra Nivedita pisze:

A gdy mówił, leżący u podstaw uwielbienia egoizm, który jest oddany dobremu Bogu, Opatrzności, pocieszającemu Bogowi, bez serca dla Boga w trzęsieniu ziemi lub Boga w wybuchu wulkanu, przytłoczył słuchacza. Zobaczył on, że takie oddawanie czci było w gruncie rzeczy, jak nazywają to Hindusi, zaledwie „zakupami” i zdał sobie sprawę z nieskończenie większej śmiałości i prawdy w nauczaniu, że Bóg objawia się zarówno poprzez zło, jak i dobro. Można było zobaczyć, że prawdziwym podejściem umysłu i woli, które nie były zwiedzione przez osobowe ja, była w rzeczywistości ta determinacja, wyrażona surowymi słowami Swami Wiwekanandy, „by szukać śmierci, a nie życia, by rzucić się na czubek ostrza miecza, by stać się zjednoczonym ze Straszliwą na wieki.”

Heroizm był dla Wiwekanandy duszą działania. Chciał ujrzeć Ostateczną Prawdę w całej jej straszliwej nagości i odmówił zmiękczania jej na jakikolwiek kształt czy sposób. Jego miłość do Prawdy nie oczekiwała niczego w zamian; gardził tym oczekiwaniem „dawania by otrzymać w zamian” i całą obietnicą raju.

Ale łagodny Ramakriszna, choć świadomy Boga we wszystkich jego aspektach, podkreślał Jego dobroczynną stronę. Pewnego dnia kilku mężczyzn spierało się przed nim o atrybuty Boga, próbując rozumem poznać ich znaczenie. Śri Ramakriszna powstrzymał ich, mówiąc: „Dość, dość! Jaki jest pożytek z dyskutowania, czy boskie atrybuty są rozsądne, czy nie? ... Mówisz, że Bóg jest dobry: czy możesz mnie przekonać o Jego dobroci tym rozumowaniem? Spójrz na powódź, która właśnie spowodowała śmierć tysięcy ludzi. Jak możesz dowieść, że nakazał to dobrotliwy Bóg? Być może odpowiesz, że ta sama powódź zmiotła nieczystość i nawodniła ziemię, i tak dalej. Ale czy dobry Bóg nie mógłby tego zrobić bez utopienia tysięcy niewinnych mężczyzn, kobiet i dzieci?”

Na to jeden z dyskutantów powiedział: „Czy więc powinniśmy wierzyć, że Bóg jest okrutny?” „O idioto”, zawołał Ramakryszna, „kto to powiedział? Złóż ręce i powiedz pokornie: „O Boże, jesteśmy zbyt niedorozwinięci  i zbyt słabi, aby zrozumieć Twoją naturę i Twoje czyny. Racz nas oświecić!” Nie wykłócaj się. Kochaj!” Bóg jest bez wątpienia Dobry, Prawdziwy i Piękny; ale te atrybuty są całkowicie różne od ich odpowiedników we względnym świecie.

W tych dniach Swami uczył swoich uczniów by czcili Boga jak bohaterowie. Mówił: „Nie wolno się bać ani błagać, ale żądać – żądać Najwyższego”. Prawdziwi wielbiciele Matki są twardzi, nieugięci i nieustraszeni jak lwy. Nie są w najmniejszym stopniu zdenerwowani, jeśli cały wszechświat nagle rozpada się w pył u ich stóp. Spraw, by Cię wysłuchała. Nic po tym uniżeniu dla Matki! Pamiętajcie, Ona jest wszechmocna; potrafi zrobić bohaterów z kamieni.”

30 września Swami Wiwekananda  udał się na odosobnienie do świątyni Boskiej Matki, gdzie pozostał sam przez tydzień. Tam czcił Bóstwo znane jako Kshirbhavani, przestrzegając uświęconego tradycją rytuału, modląc się i medytując jak pokorny pielgrzym. Każdego ranka czcił także córeczkę bramina jako symbol Boskiej Dziewicy. Był pobłogosławiony głębokimi doświadczeniami, z których niektóre były najbardziej niezwykłe i wskazywały mu, że jego misja na ziemi dobiegła końca.

Miał wizję Bogini i odnalazł Ją jako żywe Bóstwo. Ale świątynia została zniszczona przez najeźdźców muzułmańskich, a wizerunek umieszczono w niszy otoczonej ruinami. Przyglądając się tej profanacji, Swami poczuł w sercu niepokój i powiedział do siebie: „Jak ludzie mogli pozwolić na takie świętokradztwo, nie stawiając silnego oporu? Gdybym tu wtedy był, nigdy bym na coś takiego nie pozwolił. Oddałbym życie, by chronić Matkę. Wtedy usłyszał głos Bogini mówiącej: „A jeśli niewierzący wejdą do Mojej świątyni i zbezczeszczą Mój obraz? Co ty masz do tego? Czy to ty Mnie chronisz, czy to Ja chronię ciebie?” Odnosząc się do tego doświadczenia po powrocie, powiedział do swoich uczniów: „Wszelki mój patriotyzm przepadł. Wszystko przepadło. Teraz jest tylko „Matko! Matko!” Bardzo się myliłem... Jestem tylko małym dzieckiem. Chciał powiedzieć więcej, ale nie mógł; oświadczył, że nie wypada, aby szedł dalej. Co znamienne, dodał, że duchowo nie jest już związany ze światem.

Innego dnia, w trakcie swoich praktyk, przez głowę Swami przemknęła myśl, że powinien spróbować zbudować nową świątynię na miejscu obecnej, zniszczonej, tak jak zbudował klasztor i świątynię w Belur dla Śri Ramakryszny. Myślał nawet o próbie zebrania funduszy od swoich bogatych amerykańskich uczniów i przyjaciół. Matka natychmiast mu powiedziała: „Moje dziecko! Jeśli zechcę, mogę mieć niezliczone świątynie i ośrodki monastyczne. Nawet w tej chwili mogę wznieść w tym miejscu siedmiopiętrową złotą świątynię.”

„Odkąd usłyszałem ten boski głos”, powiedział Swami do ucznia w Kalkucie znacznie później, „przestałem snuć dalsze plany. Niech tak się stanie, jak chce matka.”

Śri Ramakryszna powiedział dawno temu, że Narendranath będzie żył w fizycznym ciele, aby wykonywać pracę Matki i że gdy tylko ta praca zostanie zakończona, z własnej woli porzuci swoje ciało. Czy wizje w świątyni Kshirbhavani były przeczuciem zbliżającego się rozpuszczenia?

Kiedy Swami ponownie dołączył do swoich uczniów w Śrinagarze, był zupełnie inną osobą. Podniósł rękę w geście błogosławieństwa, a następnie położył kilka nagietków, które ofiarował Bóstwu, na głowę każdego ze swoich uczniów. – Koniec z „Hari Om!” – powiedział. „Teraz wszystko jest „Matką””! Chociaż mieszkał z nimi, uczniowie bardzo rzadko go widywali. Godzinami przechadzał się po lesie nad rzeką, zatopiony w sobie. Pewnego dnia pojawił się przed nimi z ogoloną głową, przebrany za najprostszego sannyasina i z wyrazem niedostępnej surowości na twarzy. Powtórzył swój własny wiersz „Kali Matka” i powiedział: „Wszystko się spełniło, każde słowo; i udowodniłem to, bo przytuliłem formę śmierci.”

Siostra Nivedita pisze: „Fizyczny odpływ wielkiego doświadczenia, przez które właśnie przeszedł – bo nawet cierpienie staje się niemożliwe, gdy osiągnięty zostaje określony punkt zmęczenia; podobnie ciało odmawia utrzymywania pewnej intensywności życia duchowego przez czas nieokreślony – pozostawiał go niewątpliwie bardziej wyczerpanego, niż sam przypuszczał. Można sobie wyobrazić, że wszystko to przyczyniło się do poczucia, że nikt z nas nie wiedział, przez jak długo możemy wciąż być razem”.

Grupa opuściła Kaszmir 11 października i dotarła do Lahore. Zachodni uczniowie udali się na zwiedzanie do Agry, Delhi i innych głównych miast północnych Indii, a Swami w towarzystwie swego ucznia Sadanandy przybył do Belur 18 października. Jego bracia uczniowie zauważyli, że był bardzo blady i chory. Cierpiał na duszące ataki astmy; kiedy wyszedł z bolesnych napadów, jego twarz była niebieska, jak twarz tonącego. Ale mimo wszystko pogrążył się w wielu działaniach.

13 listopada 1898 roku, w święto Kali, w Kalkucie została otwarta Szkoła Dla Dziewcząt ‘Nivedita’. Pod koniec ceremonii inauguracyjnej Święta Matka, małżonka Śri Ramakryszny, „modliła się, aby błogosławieństwo Wielkiej Matki wszechświata spoczęło na szkole i aby dziewczęta, które ma szkolić, były idealnymi dziewczynami”. Nivedita, która była świadkiem ceremonii z innymi Swami Zakonu, powiedziała: „Nie mogę sobie wyobrazić wspanialszego omenu niż jej błogosławieństwo dane wykształconym hinduskim kobietom przyszłości”.

Poświęcenie szkoły było początkiem pracy Nivedity w Indiach. Swami dał jej całkowitą swobodę co do sposobu jej prowadzenia. Powiedział jej, że jest wolna od swoich współpracowników, jeśli tak zechce; i że mogła, jeśli zechce, nadać pracy „określony kolor religijny” lub nawet uczynić ją sekciarską. Potem dodał: „Możesz chcieć, aby przez sektę wznieść się ponad wszystkie sekty”.

9 grudnia 1898 roku Swami formalnie poświęcił Klasztor Ramakryszny w Belur, umieszczając w kaplicy obraz Mistrza. Ziemia pod klasztor, jak już wspomniano, została zakupiona na początku roku i poświęcona z odpowiednią ceremonią religijną w marcu tego roku. Sam Swami odprawił przy tej okazji praktyki religijne w wynajętym domu, a potem niósł na ramieniu miedziane naczynie zawierające święte relikwie Mistrza. Niosąc je, powiedział do ucznia: „Mistrz powiedział mi kiedyś: „Pójdę i zamieszkam, gdziekolwiek mnie zabierzesz, niosąc mnie na ramieniu, czy to pod drzewem, czy w najskromniejszej chacie”. Z wiarą w tę łaskawą obietnicę sam zabieram go teraz na miejsce naszej przyszłej Math. Wiedz na pewno, mój chłopcze, że dopóki jego imię inspiruje jego wyznawców ideałem czystości, świętości i miłości dla wszystkich ludzi, tak długo On, Mistrz, uświęca to miejsce swoją obecnością.”

Swami powiedział o chwalebnej przyszłości klasztoru: „Będzie to centrum, w którym będzie uznawana i praktykowana wielka harmonia wszystkich wyznań i religii, czego przykładem jest życie Śri Ramakryszny, a głoszona będzie tylko religia w jej uniwersalnym aspekcie. I z tego centrum powszechnej tolerancji wyjdzie jasne przesłanie dobrej woli, pokoju i harmonii, aby zalać cały świat”. Ostrzegł wszystkich przed niebezpieczeństwem zakradnięcia się sekciarstwa, jeśli staną się nieostrożni.

Po ceremonii zwrócił się do zgromadzonych mnichów, brahmaćarinów i świeckich wielbicieli w następujący sposób: „Wy wszyscy, moi bracia, módlcie się do Pana z całego serca i duszy, aby On, Boskie Wcielenie wieku, pobłogosławił to miejsce swoją uświęconą obecnością na wieki wieków i aby uczynił je wyjątkowym centrum, świętą ziemią harmonii różnych religii i sekt, dla dobra wielu i dla szczęścia wielu”.

Swami Wiwekananda był w ekstatycznym nastroju. Wykonał wielkie zadanie znalezienia stałego miejsca, w którym mógłby zbudować świątynię dla Mistrza, z klasztorem dla jego braci uczniów i mnichów przyszłości, który powinien służyć jako główna siedziba Zakonu Ramakryszny dla propagowania nauk Śri Ramakryszny. Poczuł się, jakby zdjęto z niego ciężką odpowiedzialność, którą nosił na swoich barkach przez ostatnie dwanaście lat. Chciał, aby klasztor w Belur był gotowym uniwersytetem, na którym równolegle wykładano by indyjską mądrość mistyczną i zachodnią naukę praktyczną. Mówił o trojakiej działalności klasztoru: annadana, dar pożywienia; widjadana, dar wiedzy intelektualnej; i dźńanadana, dar mądrości duchowej. Te trzy, właściwie wyważone, mogłyby, zdaniem Swami, stworzyć kompletnego człowieka. Mieszkańcy klasztoru, poprzez bezinteresowną służbę ludziom, mieli oczyszczać swoje umysły i w ten sposób kwalifikować się do najwyższej wiedzy o Brahmanie.

Swami Wiwekananda w swojej żywej wyobraźni widział różne sekcje klasztoru, które zostały przydzielone do różnych funkcji – bezpłatna kuchnia do dystrybucji żywności głodnym, uniwersytet do przekazywania wiedzy, kwatery dla wielbicieli z Europy i Ameryki i tak dalej i tak dalej. Duchowe ideały emanujące z Belur Math, jak powiedział kiedyś pannie MacLeod, będą wpływać na prądy myślowe świata przez jedenaście stuleci.

„Wszystkie te wizje powstają przede mną” — to były jego słowa.

Po ceremonii święte naczynie zostało przyniesione z powrotem do wynajętego domu przez jego ucznia Sarata Chandra Chakravarty'ego, ponieważ Swami nie chciał zabierać Mistrza z klasztoru, w którym właśnie go umieścił.

Minęło kilka miesięcy, zanim budynki nowego klasztoru zostały ukończone, a klasztor został ostatecznie przeniesiony na obecne miejsce. Data tego doniosłego wydarzenia to 2 stycznia 1899 roku. Bengalski miesięcznik Udbodhan został po raz pierwszy opublikowany 14 stycznia tego samego roku, a odnośnie do jego polityki Swami oświadczył, że tylko pozytywne idee dla zdrowia fizycznego, psychicznego, i duchowe doskonalenie rodzaju ludzkiego powinno znaleźć w nim miejsce; zamiast krytykować myśli i aspiracje człowieka starożytnego i współczesnego, zawarte w literaturze, filozofii, poezji i sztuce, czasopismo powinno wskazywać sposób, w jaki te myśli i aspiracje mogą przyczynić się do postępu; i wreszcie, że magazyn powinien opowiadać się za powszechną harmonią, tak jak głosił Śri Ramakryszna, i rozpowszechniać jego ideały miłości, czystości i wyrzeczenia.

Swami był szczęśliwy widząc stały rozwój różnorodnych działań Zakonu. Na jego prośbę Swami Saradananda wrócił z Ameryki, aby pomóc w organizacji Belur Math. Wraz ze Swami Turijanandą prowadził w Math regularne zajęcia w celu studiowania sanskrytu oraz filozofii Wschodu i Zachodu. Nieco później dwóch Swami zostało wysłanych na misję nauczania do Gudżaratu w zachodnich Indiach, a w tym samym celu dwóch uczniów Swami zostało wysłanych do Bengalu Wschodniego. Swami Śiwananda został wysłany na Cejlon, aby głosić Wedantę. Do Math przyszły raporty o doskonałej pracy wykonanej przez Swami Ramakrysznanandę i Abhedanandę w Madrasie i Ameryce. Praca Swami Akhandanandy na rzecz podniesienia poziomu edukacji w wioskach, a także ustanowienia domu dla sierot, spotkała się z uznaniem rządu.

Jedną z najbardziej niezwykłych instytucji założonych przez Swami Wiwekanandę był Advaita Aśram w Mayavati w Himalajach. Od czasu swojej wizyty w Alpach w Szwajcarii Swami żywił pragnienie założenia klasztoru w samotności Himalajów, gdzie nauczano by i praktykowano niedwoistość w najczystszej postaci. Kapitan i pani Sevier podjęli ten pomysł i w Mayavati na wysokości 6500 stóp powstał Aśram. Przed nim, w dzień i w nocy, świeciło wieczne pasmo śniegu Himalajów o długości około dwustu mil, z Nanda Devi wznoszącą się na wysokość ponad 25 000 stóp. Poszukiwacze duchowi, bez względu na wyznanie i rasę, byli mile widziani w klasztorze w Mayavati. W jego granicach nie był dozwolony żaden zewnętrzny kult. Wykluczono nawet formalne wielbienie Śri Ramakryszny. Od żyjących w Aśramie i gości wymagano, aby zawsze mieli przed oczami wizję bezimiennego i bezkształtnego Ducha.

Swami Wiwekananda  w następujących wersach przedstawił ideały i zasady tego himalajskiego aśramu:

„W Kim jest Wszechświat, Kto jest we Wszechświecie, Kto jest Wszechświatem; w Kim jest Dusza, Kto jest w Duszy, Kto jest Duszą człowieka; poznanie Go, a zatem Wszechświata, jako naszą Jaźń, samo gasi wszelki strach, kładzie kres nędzy i prowadzi do nieskończonej wolności. Wszędzie tam, gdzie nastąpiła ekspansja miłości lub postęp w dobrobycie jednostek lub grup ludzi, stało się to poprzez postrzeganie, uświadomienie i praktyczną realizację Wiecznej Prawdy – Jedności Wszystkich Istot. „Zależność to nieszczęście. Niezależność to szczęście”. Adwaita jest jedynym systemem, który daje człowiekowi całkowite panowanie nad sobą i zdejmuje wszelką zależność i związane z nią przesądy, czyniąc nas odważnymi w cierpieniu, odważnymi w działaniu, a na dłuższą metę w osiągnięciu Absolutnej Wolności.

„Dotychczas nie było możliwe głoszenie tej Szlachetnej Prawdy całkowicie wolnej od uwarunkowań dualistycznej słabości; Jesteśmy przekonani, że samo to wyjaśnia, dlaczego nie była on bardziej efektywna i użyteczna dla całej ludzkości”

„Aby dać tej Jednej Prawdzie swobodniejszy i pełniejszy zakres w podnoszeniu życia jednostek i przekształcaniu masy ludzkości, dajemy początek temu Adwaita Aśrama na himalajskich wzgórzach, w krainie jej pierwszego sformułowania.

„Tutaj mamy nadzieję, że Advaita będzie wolna od wszelkich przesądów i osłabiających zanieczyszczeń. Tutaj będzie nauczana i praktykowana wyłącznie Doktryna Jedności, czysta i prosta; i pomimo całej sympatii wobec wszystkich innych systemów, ten Aśrama jest poświęcony wyłącznie Adwaita i tylko Adwaita.”

Po powrocie Swami z Kaszmiru jego zdrowie zaczęło się wyraźnie pogarszać. Jego astma przysporzyła mu wielkich cierpień. Ale jego zapał do pracy wzrósł wielokrotnie.

„Odkąd pojechałem do Amarnath”, powiedział pewnego dnia, „Sam Śiwa wszedł do mojego mózgu. On nie odejdzie.”

Na gorącą prośbę braci mnichów często odwiedzał Kalkutę by się leczyć; a jednak nawet tam nie miał wytchnienia od pracy. Od rana do wieczora tłoczyli się wokół niego goście po religijne nauki, a jego wielkie serce nie mogło im odmówić. Kiedy bracia mnisi naciskali na niego, aby przyjmował ludzi tylko w wyznaczonych godzinach, odpowiedział: „Tak bardzo się starają aby przyjść, idąc całą drogę ze swoich domów, a czy ja, siedząc tutaj, nie mogę powiedzieć im kilku słów, tylko dlatego że trochę narażam swoje zdrowie?”

Jego słowa brzmiały bardzo podobnie do słów Śri Ramakryszny podczas jego krytycznej choroby, nic więc dziwnego, że Swami Premananda powiedział mu pewnego dnia: „Nie widzimy żadnej różnicy między Śri Ramakryszną a tobą”.

Jednak największą troską Swami było szkolenie sannjasinów i brahmaćarinów – przyszłych głosicieli jego przesłania – i temu zadaniu poświęcił całą swoją duszę. Zachęcał ich do medytacji i pracy fizycznej, sam dając przykład. Czasem im gotował, czasem ugniatał chleb, uprawiał ogródek, kopał studnię. Ponownie szkolił ich na głosicieli, prosząc, by przemawiali przed zgromadzeniem bez przygotowania. Nieustannie przypominał mnichom o ich ślubach zakonnych, zwłaszcza o czystości i wyrzeczeniu, bez których głęboka percepcja duchowa jest niemożliwa. Przywiązywał wielką wagę do ćwiczeń fizycznych i mówił: „Chcę saperów i górników w religijnej armii! A więc, chłopcy, zabierzcie się za trening mięśni! Dla ascetów umartwienie jest w porządku. Robotnikom potrzeba dobrze rozwiniętych ciał, mięśni z żelaza i nerwów ze stali!” Zachęcał ich do praktykowania wyrzeczeń i medytacji w samotności. Dla początkujących ustanowił surowe zasady dotyczące jedzenia. Mieli wstawać wcześnie, medytować i skrupulatnie wypełniać swoje religijne obowiązki. Mieli dbać o zdrowie i unikać towarzystwa światowych ludzi. Ale przede wszystkim nieustannie napominał ich, aby porzucili bezczynność w jakiejkolwiek postaci i formie.

O sobie powiedział: „Nie ma dla mnie odpoczynku! Umrę w uprzęży! Kocham działanie! Życie to bitwa i trzeba być zawsze w akcji, by użyć zwrotu wojskowego. Niech żyję i umrę działając!”. Był żywym hymnem pracy.

Do ucznia, który chciał pozostać pochłonięty Brahmanem Wedanty, Swami grzmiał: „Dlaczego? Jaki jest pożytek z pozostawania zawsze w oszołomieniu w samadhi? Pod wpływem inspiracji niedualizmem dlaczego czasem nie tańczyć jak Śiwa, a czasem pozostać zanurzonym w nadświadomości? Kto bardziej cieszy się smakołykiem – ten, kto zjada go w samotności, czy ten, kto dzieli się nim z innymi? To prawda, że przez urzeczywistnienie Atmana w medytacji osiągasz mukti; ale jaki jest z tego pożytek dla świata? Cały świat musimy zabrać ze sobą do mukti. Wzniecimy pożar  w królestwie wielkiej Maji. Tylko wtedy zostaniesz ugruntowany w Wiecznej Prawdzie. Och, co można porównać z niezmierzoną błogością, „nieskończoną jak niebo”! W tym stanie zaniemówisz, przeniesiesz się poza siebie, widząc swoją własną Jaźń w każdej istocie, która oddycha, i w każdym atomie wszechświata. Kiedy uświadomisz to sobie, nie możesz żyć na tym świecie bez traktowania wszystkich z ogromną miłością i współczuciem. To jest w rzeczy samej praktyczna Wedanta”.

Chciał, aby jego uczniowie wykonywali z dokładnością i starannością codzienne zadania życia. „Ten kto wie chociaż, jak właściwie przygotować fajkę, umie też medytować. A ten, kto nie potrafi dobrze gotować, nie może być doskonałym sannjasinem. Jeśli gotowanie nie odbywa się z czystym umysłem i koncentracją, jedzenie nie jest smaczne”.

Praca nie może wydać prawdziwych owoców bez nieprzywiązania ze strony robotnika. „Tylko wielki mnich – powiedział pewnego dnia Swami – może być wspaniałym pracownikiem; bo jest bez przywiązania… Nie ma większych pracowników niż Budda i Chrystus. Żadna praca nie jest świecka. Cała praca to adoracją i uwielbieniem”.

Pierwszym obowiązkiem mieszkańców klasztoru było wyrzeczenie. Jakże Swami ubóstwiał życie monastyczne! „Nigdy nie zapominaj, służba światu i urzeczywistnienie Boga to ideały mnicha! Trzymaj się ich! Klasztor jest najbliższą ze ścieżek. Między mnichem a jego Bogiem nie ma bożków! „Sannyasin stoi na głowie Wed!” głoszą Wedy, gdyż jest wolny od kościołów, sekt, religii, proroków i pism świętych. On jest widzialnym Bogiem na ziemi. Pamiętaj o tym i idź swoją drogą, śmiały sannyasinie, niosąc sztandar wyrzeczenia – sztandar pokoju, wolności, błogosławieństwa!'

Do ucznia, który chciał praktykować duchową dyscyplinę, aby osiągnąć własne zbawienie, Swami powiedział: „Pójdziesz do piekła, jeśli będziesz szukał własnego zbawienia! Szukaj zbawienia innych, jeśli chcesz osiągnąć Najwyższe. Zabij pragnienie osobistej mukti. To jest największa dyscyplina duchowa. Pracujcie, moje dzieci, pracujcie całym sercem i duszą! O to chodzi. Nie myślcie o owocach pracy. Co jeśli pójdziesz do piekła pracując dla innych? To jest warte więcej niż zdobycie nieba poprzez szukanie własnego zbawienia… Śri Ramakryszna przyszedł i oddał swoje życie za świat. Poświęcę też swoje życie. Wy też, każdy z was, powinien zrobić to samo. Wszystkie te dzieła i tak dalej to tylko początek. Uwierzcie mi, z przelania naszej krwi powstaną gigantyczni, bohaterscy robotnicy i wojownicy Boga, którzy zrewolucjonizują cały świat”.

Chciał, aby jego uczniowie byli wszechstronnymi ludźmi. „Musisz spróbować połączyć w swoim życiu ogromny idealizm z ogromną praktycznością. Musicie być przygotowani do wejścia w głęboką medytację teraz, a w następnej chwili musicie być gotowi do uprawiania pól. Musicie być przygotowani na wyjaśnienie zawiłości pism teraz, a w następnej chwili, aby sprzedać plony z pól na rynku… Prawdziwym mężczyzną jest ten, który jest silny jak sama siła, a jednocześnie posiada serce kobiety ”.

Mówił o sile wiary: „Historia świata jest historią kilku ludzi, którzy wierzyli w siebie. Ta wiara przywołuje wewnętrzną boskość. Możesz wszystko. Ponosisz porażkę tylko wtedy, gdy nie starasz się wystarczająco, by zamanifestować nieskończoną moc. Gdy tylko człowiek traci wiarę w siebie, przychodzi śmierć. Uwierz najpierw w siebie, a potem w Boga. Garstka silnych mężczyzn poruszy świat. Potrzebujemy serca do odczuwania, mózgu do poczęcia i silnego ramienia do wykonania pracy… Jeden człowiek zawiera w sobie cały wszechświat. Jedna cząsteczka materii ma na swoim grzbiecie całą energię wszechświata. W konflikcie między sercem a rozumem podążaj za głosem serca.”

„Jego słowa”, pisze Romain Rolland, „to wspaniała muzyka, frazy w stylu Beethovena, porywające rytmy jak marszowe chóry Haendla. Nie mogę dotknąć tych jego powiedzonek, rozsianych po kartach książek oddalonych o trzydzieści lat, żeby moje ciało nie przeszył dreszcz, jakby poraził je prąd. I jaki szok, jakie poruszenia musiały wywołać, gdy w płomiennych słowach wydobyły się z ust bohatera!

Swami czuł, że umiera. Ale powiedział: „Pozwólcie mi umrzeć w walce. Dwa lata cierpienia fizycznego odebrały mi dwadzieścia lat życia. Ale dusza się nie zmienia, prawda? Jest tam, ten sam szaleniec – Atman – szalony na punkcie jednej idei, zdecydowany i intensywny.

Do innego przyjaciela napisał 12 kwietnia w podobnym duchu:

„Praca zawsze niesie ze sobą brud. Za nagromadzony brud zapłaciłem złym stanem zdrowia. Cieszę się, że mój umysł jest dzięki temu lepszy. W życiu panuje teraz łagodność i spokój, jakiego nigdy wcześniej nie było. Uczę się teraz, jak być przywiązanym na równi z byciem oderwanym – i mentalnie staję się swoim własnym panem… Matka wykonuje Swoją własną pracę. Nie martwię się teraz zbytnio. Ćmy takie jak ja giną tysiącami co minutę. Jej praca trwa nieprzerwanie. Chwała Matce!... Dla mnie – samotność i dryfowanie w nurcie woli Matki było moim życiem. W momencie, w którym próbowałem to przerwać, w tym momencie zostałem zraniony. Jej wola się spełni... Jestem szczęśliwy, pogodzony ze sobą i bardziej sannjasinem niż kiedykolwiek. Miłość do moich bliskich z każdym dniem maleje, a do Matki rośnie. Znowu budzą się wspomnienia długich nocy czuwania ze Śri Ramakryszną pod figowcem w Dakszineśwar. A praca? Czym jest praca? Czyja praca? Dla kogo pracować? Jestem wolny. Jestem dzieckiem Matki. Ona pracuje, ona się bawi. Dlaczego mam planować? Co mam zaplanować? Rzeczy przychodziły i odchodziły, tak jak Ona chciała, bez mojego planowania, pomimo mojego planowania. Jesteśmy Jej maszynami. Ona pociąga za sznurki.”

Wraz ze zbliżającym się końcem swojej misji i ziemskiego życia coraz wyraźniej uświadamiał sobie, jak sceną jest ten świat. W sierpniu 1899 roku napisał do panny Marie Halboister: „Nie byłoby tego świata zabawek, ta gra nie mogłaby trwać, gdybyśmy znali graczy. Musimy grać z zasłoniętymi oczami. Niektórzy z nas wcielili się w rolę łotra ze sztuki; niektórzy w rolę bohatera – nieważne, to wszystko jest zabawą. To jedyne pocieszenie. Na scenie są demony, lwy, tygrysy i co jeszcze, ale wszystkie mają założone kagańce. Kłapią, ale nie mogą ugryźć. Świat nie może dotknąć naszych dusz. Jeśli chcesz, nawet jeśli ciało jest rozdarte i krwawiące, możesz cieszyć się największym spokojem umysłu. A drogą do tego jest osiągnięcie beznadziejności. Wiesz czym jest? Nie idiotyczną postawą rozpaczy, ale pogardą zdobywcy dla tego, co osiągnął, dla tego, o co walczył, a potem odrzucił jako będące poniżej jego wartości.”

Do Mary Hale, która „zawsze była najsłodszą nutą w moim zgrzytliwym i pełnym sprzeczności życiu”, napisał 26 marca 1900 roku:

Chcę, żebyś wiedziała: „Jestem bardzo szczęśliwy”. Nie żebym popadał w jakiś mroczny optymizm, ale moja siła cierpienia wzrasta. Jestem wznoszony ponad zaraźliwy wyziew radości i smutków tego świata. Gubią one swój sens. To kraina snów. Nie ma znaczenia, czy ktoś się cieszy, czy płacze – to tylko sny i jako takie muszą prędzej czy później się skończyć... Osiągam spokój, który przewyższa zrozumienie – który nie jest ani radością, ani smutkiem, ale czymś ponad nimi. Powiedz to Matce (mając na myśli panią Hale). Pomogło mi w tym moje przejście przez dolinę śmierci – fizycznej, psychicznej – przez ostatnie dwa lata. Teraz zbliżam się do tego Pokoju, wiecznej Ciszy. Teraz chcę widzieć rzeczy takimi, jakie są – wszystko w tym Pokoju – doskonałe na swój sposób. „Ten, którego radość jest tylko w nim samym, którego pragnienia są tylko w nim samym”, nauczył się swoich lekcji. To jest wielka lekcja, której jesteśmy tutaj się nauczyć, aby nauczyć się poprzez miriady narodzin, niebios i piekieł: Nie ma niczego, czego można by szukać, prosić, pragnąć, poza sobą samym. Najwspanialszą rzeczą, jaką mogę uzyskać, jestem ja sam. Jestem wolny – dlatego nie potrzebuję nikogo innego do mojego szczęścia. Sam przez wieczność – ponieważ byłem wolny, jestem wolny i pozostanę wolny na zawsze. To jest Wedantyzm. Tak długo głosiłem teorię, ale och, radość! Mario, moja droga siostro, urzeczywistniam ją teraz każdego dnia. Tak, jestem. Jestem wolny – Sam – Sam. Jestem, Jedynym bez drugiego.

Oczy Wiwekanandy patrzyły na światło innego świata, jego prawdziwej siedziby. I jak żywo i wzruszająco wyraził swoją nostalgiczną tęsknotę za powrotem do niej w liście z 18 kwietnia 1900 roku, napisanym z Alameda w Kalifornii do panny MacLeod, swej zawsze lojalnej Joe:

Właśnie otrzymałem list powitalny od ciebie i pani Bull. Kieruję to do Londynu. Tak się cieszę, że pani Leggett jest na dobrej drodze do wyzdrowienia.

Bardzo mi przykro, że pan Leggett zrezygnował z funkcji prezydenta.

Cóż, milczę z obawy przed stworzeniem dalszych problemów. Wiesz, że moje metody są niezwykle surowe, a kiedy już się wzburzę, mogę wstrząsnąć Abhedanandą za bardzo by mógł to znieść jego spokój ducha.

Napisałem do niego tylko po to, by powiedzieć mu, że jego poglądy na temat pani Bull są całkowicie błędne.

Praca jest zawsze trudna. Módl się za mnie, Joe, aby moja praca została zatrzymana na zawsze i aby cała moja dusza została wchłonięta przez Matkę. Jej pracę zna Ona.

Musisz się cieszyć z tego, że znowu jesteś w Londynie – starzy przyjaciele – przekaż im wszystkim całą moją miłość i wdzięczność.

Czuję się dobrze, bardzo dobrze psychicznie. Resztę duszy odczuwam bardziej niż tą część w ciele. Bitwy są przegrane i wygrane. Spakowałem swoje rzeczy i czekam na Wielkiego Wybawiciela.

„Śiwa, o Śiwa, przenieś moją łódź na drugi brzeg!”

W końcu, Joe, jestem tylko chłopcem, który z zachwytem słuchał cudownych słów Ramakryszny pod figowcem (banjan) w Dakszineśwar. Taka jest moja prawdziwa natura – prace i działania, czynienie dobra i tak dalej, to wszystko nakłada się na siebie. Teraz znowu słyszę jego głos, ten sam stary głos, który porywa moją duszę. Więzy się łamią – miłość umiera, praca staje się bez smaku – życie odchodzi od blasku. Teraz tylko głos Mistrza wzywa – „Przychodzę, Panie, przychodzę.” – „Niech umarli grzebią umarłych. Pójdź za Mną.” – „Przychodzę, mój umiłowany Panie, przychodzę”.

Tak, przychodzę, Nirwana jest przede mną. Czasami to czuję, ten sam nieskończony ocean spokoju, bez zmarszczek, oddechu.

Cieszę się, że się urodziłem, cieszę się, że tak cierpiałem, cieszę się, że popełniłem wielkie gafy, cieszę się, że wszedłem w pokój. Nie zostawiam nikogo w więzach, nie biorę żadnych zobowiązań. Niezależnie od tego, czy to ciało upadnie i mnie uwolni, czy też wejdę w wolność w ciele, stary człowiek odszedł, odszedł na zawsze i nigdy więcej nie wróci!

Odszedł przewodnik, guru, przywódca, nauczyciel; chłopiec, uczeń, służący zostaje w tyle.

Rozumiesz, dlaczego nie chcę mieszać się do Abhedanandy. Kim ja jestem, żeby się do kogoś wtrącać, Joe? Już dawno zrezygnowałem ze stanowiska lidera – nie mam prawa podnosić głosu. Od początku tego roku nie dyktowałem niczego w Indiach. Wiesz to. Wielkie dzięki za to, czym ty i pani Bull byliście dla mnie w przeszłości. Wszystkie błogosławieństwa podążają za tobą zawsze. Najsłodsze chwile w moim życiu były wtedy, gdy dryfowałem. Znów dryfuję – z jasnym, ciepłym słońcem i masą roślinności wokół – a w upale wszystko jest takie ciche, takie spokojne – i dryfuję leniwie – w ciepłym sercu rzeki. Nie śmiem zrobić plusku rękoma ani stopą – z obawy przed przerwaniem cudownej ciszy, ciszy, która daje mi pewność, że to iluzja!

Za moją pracą stała ambicja, za moją miłością była osobowość, za moją czystością był strach, za moim przewodnictwem pragnienie władzy. Teraz znikają, a ja dryfuję. Przychodzę, Matko, przychodzę w Twym ciepłym łonie, unosząc się, gdziekolwiek mnie zabierzesz, w bezdźwięcznym, w dziwnym, w krainie czarów, przychodzę – jako widz, już nie jako aktor.

Och, jest tak spokojnie! Wydaje mi się, że moje myśli pochodzą z bardzo, bardzo dużej odległości, z wnętrza mojego serca. Wydają się słabymi, odległymi szeptami, a nad wszystkim panuje spokój, słodki, słodki spokój – taki, jaki odczuwa się przez kilka chwil tuż przed zaśnięciem, kiedy rzeczy widzi się i odczuwa jak cienie – bez strachu, bez miłości, bez emocji – pokój, który czuje się, gdy jest się samotnym, otoczony posągami i obrazami. – Przychodzę, Panie, przychodzę.

Świat jest, ale nie piękny ani brzydki, ale jak doznania, które nie wzbudzają żadnych emocji. Och, Joe, jakie to błogosławieństwo! Wszystko jest dobre i piękne; wszystko bowiem traci dla mnie swoje względne proporcje – moje ciało jako pierwsze. Om To Istnienie!

Mam nadzieję, że wielkie rzeczy spotkają was wszystkich w Londynie i Paryżu. Świeża radość – świeże korzyści dla umysłu i ciała.”

Ale strzała życia Swami Wiwekanandy jeszcze nie zakończyła lotu. Następnie widziano go w Paryżu na Kongresie Historii Religii, odbywającym się z okazji Wystawy Uniwersalnej. Ten Kongres, w porównaniu z Parlamentem Religii w Chicago, był raczej łagodną sprawą. Dyskusje ograniczały się do teorii technicznych dotyczących pochodzenia obrzędów religijnych; hierarchia katolicka, najwyraźniej nie chcąc powtórki triumfu idei wschodnich w amerykańskim parlamencie, nie pozwoliła na żadną dyskusję o doktrynach religijnych. Swami Wiwekananda ze względu na zły stan zdrowia wziął udział tylko w dwóch sesjach. Odrzucił teorię niemieckiego orientalisty Gustava Opperta, że lingam Śiwy był jedynie symbolem fallicznym. Opisał Wedy jako wspólną podstawę zarówno hinduizmu, jak i buddyzmu i utrzymywał, że zarówno Kryszna, jak i Bhagawadgita były wcześniejsze od buddyzmu. Ponadto odrzucił teorię helleńskiego wpływu na dramat, sztukę, literaturę, astrologię i inne nauki rozwinięte w Indiach.

W Paryżu poznał swojego wybitnego rodaka J. C. Bose, odkrywcę życia i układu nerwowego roślin, którego zaproszono do udziału w sekcji naukowej Kongresu. Swami nazwał indyjskiego naukowca „dumą i chwałą Bengalu”.

W Paryżu Swami Wiwekananda był gościem państwa Leggett, w którego domu spotkał wielu znamienitych ludzi. Wśród nich był młody książę Richelieu, potomek starej, arystokratycznej rodziny francuskiej. Tytuł został stworzony przez Ludwika XIII, a jeden z przodków księcia był premierem za Ludwika XVIII. Urodzony w Paryżu, wykształcony w jezuickiej szkole we Francji, a później ukończył Uniwersytet w Aix–en–Provence, książę Richelieu bardzo przywiązał się do Swami i często go odwiedzał. W przeddzień wyjazdu Wiwekanandy z Paryża Swami zapytał księcia, czy wyrzeknie się świata i zostanie jego uczniem. Książę chciał wiedzieć, co zyska w zamian za takie wyrzeczenie, a Swami powiedział: „Dam ci pragnienie śmierci”. Poproszony o wyjaśnienie, Swami oświadczył, że da księciu taki stan umysłu, że w obliczu śmierci będzie się z niej śmiał. Ale książę wolał robić światową karierę, chociaż przez całe życie był oddany Swami Wiwekanandzie.

Podczas pobytu w Paryżu Swami spotkał tak wybitne osoby, jak profesor Patrick Geddes z Uniwersytetu w Edynburgu, Pere Hyacinthe, Hiram Maxim, Sarah Bernhardt, Jules Bois i Pani Emma Calve. Pere Hyacinthe był karmelitańskim mnichem, który wyrzekł się ślubów, ożenił się z Amerykanką i przyjął imię Charles Loyson. Jednakże Swami zawsze zwracał się do niego jego starym zakonnym imieniem i opisywał go jako obdarzonego „bardzo słodką naturą” i temperamentem miłośnika Boga. Maxim, wynalazca broni kojarzonej z jego imieniem, był wielkim znawcą i miłośnikiem Indii i Chin. Sarah Bernhardt również bardzo kochała Indie, które często opisywała jako „bardzo starożytne, bardzo cywilizowane”. Odwiedzenie Indii było marzeniem jej życia.

Madame Calve Swami spotkał w Ameryce i teraz poznał ją bliżej. Została jedną z jego oddanych naśladowców. „Urodziła się biedna”, napisał o niej kiedyś, „ale dzięki swoim wrodzonym talentom, ogromnemu wysiłkowi i pracowitości, a także zmaganiu się z wieloma trudnościami jest teraz niezwykle bogata i budzi szacunek królów i cesarzy… Rzadkie połączenie piękna, młodości, talentu i „boskiego” głosu przyznało Calve najwyższe miejsce wśród śpiewaczek Zachodu. Rzeczywiście, nie ma lepszego nauczyciela niż nędza i bieda. Ta ciągła walka ze straszną biedą, nędzą i trudnościami dni jej dzieciństwa, która doprowadziła do jej obecnego triumfu nad nimi, wniosła do jej życia wyjątkową sympatię i głębię myśli z szerokimi perspektywami.”

Po odejściu Swami Madame Calve odwiedziła Belur Math, siedzibę Misji Ramakryszny. Na starość przyjęła wiarę katolicką i musiała oficjalnie zrezygnować z lojalności wobec Swami Wiwekanandy. Ale można się zastanawiać, czy była w stanie wymazać go ze swojego serca.

Jules Bois, u którego Swami spędził kilka dni w Paryżu, był wybitnym pisarzem. „Mamy – napisał Swami do ucznia – wiele wspólnych pomysłów i czujemy się razem szczęśliwi”.

Większość czasu spędzonego w Paryżu Swami poświęcił na studiowaniu kultury francuskiej, a zwłaszcza języka. Napisał kilka listów po francusku. Jeśli chodzi o kulturę, jego uznanie było wymieszane z krytyką. Mówił o Paryżu jako o „domu wolności”; tam ukształtowała się etyka i społeczeństwo Zachodu, a tamtejszy uniwersytet był wzorem dla wszystkich innych. Ale w liście do Swami Turijanandy, datowanym na 1 września 1900 roku, napisał również: „Ludzie Francji są zwykłymi intelektualistami. Gonią za ziemskimi rzeczami i mocno wierzą, że Bóg i dusze to zwykłe przesądy; bardzo niechętnie rozmawiają na takie tematy. To naprawdę materialistyczny kraj.”

Po zakończeniu Kongresu Historii Religii Swami spędził kilka dni w Lannion w Bretanii jako gość pani Ole Bull. Siostra Niwedita, która właśnie wróciła z Ameryki była także w tym towarzystwie. Tam, w swoich rozmowach, Swami skupiał się głównie na Buddzie i jego naukach. Porównując buddyzm z hinduizmem, pewnego dnia powiedział, że ten pierwszy nawoływał ludzi, by „uznali to wszystko za iluzję”, podczas gdy hinduizm prosił ich, by „zdali sobie sprawę, że w iluzji jest Rzeczywistość”. Jeśli chodzi o sposób, w jaki należy to zrobić, hinduizm nigdy nie zakładał ogłaszania jakichkolwiek sztywnych praw. Nakaz buddyjski mógł być wykonany tylko poprzez monastycyzm; Hindus może być spełniony w każdym stanie życia. Wszystkie jednakowo były drogami do Jednej Rzeczywistości. Jedno z najwyższych i najwspanialszych przejawów Wiary jest włożone w usta rzeźnika, który z polecenia zamężnej kobiety naucza sannjasina. W ten sposób buddyzm stał się religią zakonu monastycznego, ale hinduizm, pomimo wywyższenia monastycyzmu, pozostaje na zawsze religią wierności codziennym obowiązkom, jakie by one nie były jako ścieżce, którą człowiek może dojść do Boga.

Z Lannion, w dzień św. Michała, odwiedził Mont St. Michel. Uderzyło go podobieństwo rytuałów hinduizmu i katolicyzmu. Powiedział: „Chrześcijaństwo nie jest obce Hinduizmowi”.

Niwedita pożegnała się ze Swami w Bretanii i wyjechała do Anglii, aby zebrać fundusze na swoją pracę na rzecz indyjskich kobiet. Błogosławiąc ją, Swami powiedział: „Istnieje osobliwa sekta muzułmanów, o której mówi się, że jest tak fanatyczna, że bierze każde nowo narodzone dziecko i obnaża je, mówiąc: „Jeśli stworzył cię Bóg, zgiń! Jeśli stworzył cię Ali, żyj!” To, co mówią do dziecka, ja mówię do ciebie, ale w odwrotnym sensie, tej nocy: „Idź naprzód w świat i tam, jeśli to ja cię stworzyłem, bądź zniszczona. Jeśli to Matka cię stworzyła, żyj!” Być może Swami pamiętał, jak niektórzy z jego ukochanych uczniów z Zachodu, niezdolni do zrozumienia głębi jego życia i nauk, opuścili go. Zdawał sobie również sprawę z trudności, jakie napotykają ludzie Zachodu w całkowitym utożsamianiu się ze zwyczajami Indii. Powiedział Niwedicie, zanim opuścili Indie, że musi powrócić, jakby nigdy ich nie zerwała, do wszystkich swoich starych zwyczajów i norm społecznych Zachodu.

24 października 1900 roku Swami Wiwekananda opuścił Paryż i udał się na Wschód, przez Wiedeń i Konstantynopol. Oprócz Swami w skład towarzystwa wchodzili Monsieur i Madame Loyson, Jules Bois, Madame Calve i panna MacLeod. Swami był gościem Calve'a.

W Wiedniu Swami zauważył: „Jeśli Turcję nazywa się „chorym człowiekiem Europy”, to Austria powinna być nazywana „chorą kobietą Europy”! Towarzystwo przyjechało do Konstantynopola po przejściu przez Węgry, Serbię, Rumunię i Bułgarię. Następnie Swami i jego przyjaciele przybyli do Aten. Odwiedzili kilka wysp i grecki klasztor. Z Aten popłynęli do Egiptu, a Swami był zachwycony wizytą w muzeum w Kairze. Będąc w Kairze, on i jego wielbicielki pewnego dnia podczas zwiedzania nieświadomie weszli do części miasta, w której mieszkały dziewczęta o złej sławie, a gdy przebywające tam kobiety zaczęły obrzucać Swami ordynarnymi dowcipami ze swoich werand, jego towarzyszki chciały go stamtąd zabrać; ale odmówił pójścia. Niektóre prostytutki wyszły na ulicę, a wielbicielki zobaczyły z oddali, że klękają przed nim i całują rąbek jego szaty. Wkrótce Swami dołączył do swoich przyjaciół i odjechał.

W Kairze Swami miał przeczucie, że panu Sevierowi coś się stało. Nie mógł się doczekać powrotu do Indii, wziął pierwszą dostępną łódź i w pojedynkę popłynął do Bombaju.

Podczas jego europejskiej podróży przyjaciele Swami zauważyli, że coraz bardziej odrywał się od spektaklu zewnętrznych rzeczy i pogrążał się w medytacji. Stopniowo ogarniała go jakaś obojętność wobec świata. 14 sierpnia napisał do przyjaciela, że nie spodziewa się długiego życia. Z Paryża napisał do Turijanandy: „Moje ciało i umysł są złamane; bardzo potrzebuję odpoczynku. Poza tym nie ma ani jednej osoby, na której mógłbym polegać; z drugiej strony, dopóki żyję, wszyscy będą bardzo samolubni, polegając na mnie we wszystkim.” W Egipcie wydawało się, że Swami przewraca ostatnie strony swojego życiowego doświadczenia. Jeden z uczestników zauważył później: „Wydawał się zmęczony i znużony światem!”. Niwedita, która miała okazję przyjrzeć mu się z bliska podczas jego drugiej podróży na Zachód, pisze:

Wyjątkowe wrażenie, jakie wywarła postawa Swami podczas tych wszystkich miesięcy życia w Europie i Ameryce, polegała na prawie całkowitej obojętności na otoczenie. Obecne oceny wartości kompletnie go nie dotykały. Nigdy nie był w żaden sposób zdumiony albo niedowierzający sukcesowi, będąc zbyt głęboko przekonanym o wielkości Mocy, która przez niego działała, by być tym zaskoczonym. Ale też nie wytrącały go z równowagi zewnętrzne niepowodzenia. Zarówno zwycięstwo, jak i porażka przychodziły i odchodziły. Był ich świadkiem… Poruszał się nieustraszony i bez wahania przez luksus Zachodu. Z taką samą determinacją, z jaką widziałam go w Indiach, ubranego w dwie szaty prostego ludu, siedzącego na podłodze i jedzącego palcami, tak samo bez zwątpienia lub kurczenia się akceptował złożoność życia w Ameryce lub Francji. Powiedział, że mnich i król są awersem i rewersem tego samego medalu. Od najlepszego używania do wyrzeczenia się wszystkiego był tylko jeden krok. W przeszłości Indie roztoczyły prestiżem biedę. W przyszłości prestiż miał roztoczony wokół bogactwa…

Od jakiegoś czasu Swami próbował uwolnić się od obowiązków związanych z pracą. Przepisał już akt własności Belur Math z własnego nazwiska na Powierników organizacji. 25 sierpnia 1900 roku napisał z Paryża do Niwedity:

Teraz jestem wolny, ponieważ nie zachowałem dla siebie żadnej mocy, autorytetu ani pozycji w pracy. Zrezygnowałem również z przewodnictwa w Misji Ramakrishna. Math itp. należą teraz do bezpośrednich uczniów Ramakryszny oprócz mnie. Prezydencja należy teraz do Brahmanandy – następna z kolei spadnie na Premanandę itd. Tak się cieszę, że zrzuciłem z siebie cały ciężar. Teraz jestem szczęśliwy... Nikogo już nie reprezentuję ani przed nikim nie odpowiadam. Co do moich przyjaciół, miałem chorobliwe poczucie obowiązku. Przemyślałem to dobrze i stwierdziłem, że nikomu nic nie jestem winien – jeśli w ogóle. Dałem z siebie najlepszą energię, prawie aż do śmierci, a otrzymałem w zamian tylko obelgi, szkodzenie i udrękę...

Twój list wskazuje, że jestem zazdrosny o twoich nowych przyjaciół. Musisz wiedzieć raz na zawsze, że urodziłem się bez zazdrości, bez chciwości, bez chęci rządzenia; z jakimikolwiek innymi wadami mogłem się urodzić. Nigdy wcześniej tobą nie kierowałem; teraz, po tym, gdy stałem się nikim w pracy, nie mam żadnego kierunku. Wiem tylko tyle: dopóki całym sercem służysz „Matce”, Ona będzie twoim przewodnikiem.

Nigdy nie byłem zazdrosny o to, jakich masz przyjaciół. Nigdy nie krytykowałem moich braci za mieszanie się w cokolwiek. Tylko ja wierzę, że ludzie Zachodu mają tę szczególną cechę, że próbują narzucić innym wszystko, co im się wydaje dobre, zapominając, że to, co jest dobre dla ciebie, może nie być dobre dla innych. W związku z tym obawiam się, że na nowych przyjaciołach próbowałabyś wymusić kierunek w jakim może zacząć podążać twój umysł. To był jedyny powód, dla którego czasami próbowałem powstrzymać wywieranie jakiegoś poszczególnego wpływu i nic więcej.

Jesteś wolna. Miej swój własny wybór, swą własną pracę...

Przyjaciele lub wrogowie, wszyscy są narzędziami w Jej rękach, które pomagają nam wypracować naszą własną karmę, poprzez przyjemność lub ból. Jako taka, „Matka” błogosławi wszystkich.”

W jaki sposób Ameryka zrobiła wrażenie na Swami Wiwekanandzie podczas jego drugiej wizyty na Zachodzie? Jakie wrażenia wyniósł do Indii ze stanu rzeczy w Nowym Świecie? Podczas swojej pierwszej wizyty był zachwycony prawie wszystkim, co zobaczył – władzą, organizacją, dobrobytem materialnym, demokracją, duchem wolności i sprawiedliwości. Ale teraz był bardzo rozczarowany. W ogromnych przekrętach Ameryki i zaciekłej walce o dominację odkrył moc mamony. Widział, że duch handlowy składał się w większości z chciwości, samolubstwa i walki o przywileje i władzę. Był zniesmaczony bezwzględnością bogatych biznesmenów, pochłaniających drobnych handlarzy za pomocą wielkich przekrętów. To rzeczywiście była tyrania. Mógł podziwiać organizację; „ale co za piękno kryje się w stadzie wilków?” powiedział do ucznia. Zauważył także całkowicie obnażone wady społeczne i arogancję rasy, religii i koloru skóry. Ameryka, zwierzył się pannie MacLeod, nie będzie narzędziem do zharmonizowania Wschodu i Zachodu.

Podczas swojej podróży po Europie Wschodniej, od Paryża po Konstantynopol, poczuł zapach wojny. Czuł smród, który unosił się ze wszystkich stron. „Europa” – zauważył – „to ogromny obóz wojskowy”.

Ale tragedia Zachodu nie umknęła mu zupełnie, nawet podczas jego pierwszej wizyty. Już w 1895 roku powiedział do siostry Krystyny: „Europa stoi na skraju wulkanu. Jeśli ogień nie zostanie ugaszony przez powódź duchowości, wybuchnie”.

Nie można nie być zdumionym proroczą intuicją Swami, wyrażoną w następujących uwagach skierowanych do Christine w 1896 roku: „Następny wstrząs przyjdzie z Rosji lub Chin. Nie widzę dokładnie z którego z tych krajów, ale będzie to ten pierwsze albo drugi. Dalej powiedział: 'Świat znajduje się w trzeciej epoce, pod panowaniem waiśjów. Czwarta epoka będzie pod panowaniem śudrów.”

Były chwile, kiedy Wiwekananda czuł się przygnębiony. Jego ciało słabło i tylko kilku młodych mężczyzn zgłosiło się, aby pomóc mu w pracy. Chciał więcej takich, którzy zapaleni niezłomną wiarą w Boga i w siebie wyrzekną się wszystkiego dla dobra innych. Mawiał, że mając tuzin takich ludzi, mógłby skierować na nowy tor cały nurt myślowy kraju. Nie zważając na cierpienia fizyczne, nieustannie inspirował swoich uczniów do kultywowania tej nowej wiary.

Tak więc widzimy go pewnego dnia siedzącego na płóciennym łóżku pod drzewem mango na dziedzińcu klasztoru. Otaczający go sannjasini i bramini byli zajęci wykonywaniem swoich codziennych obowiązków. Jeden zamiatał podwórko wielką miotłą. Swami Premananda po kąpieli wchodził po schodach do świątyni. Nagle oczy Swami Wiwekanandy rozbłysły. Drżąc ze wzruszenia, powiedział do ucznia:

„Gdzie pójdziesz szukać Brahmana? On jest immanentny we wszystkich istotach. Oto, oto widzialny Brahman! Hańba tym, którzy zaniedbując widzialnego Brahmana, skupiają się na innych rzeczach! Oto widzialny przed wami Brahman, tak namacalny jak owoc w czyjejś dłoni! Czy nie widzisz? Tutaj – tutaj – jest Brahman!”

Te słowa wstrząsnęły otaczającymi go ludźmi czymś w rodzaju porażenia prądem. Przez kwadrans tkwili przyklejeni do miejsca, jakby skamieniali. Miotła w ręku zamiatającego zatrzymała się. Premananda wpadł w trans. Wszyscy doświadczyli nieopisanego spokoju. W końcu Swami powiedział do Premanandy: „Teraz idź się modlić”.

Bracia uczniowie próbowali powstrzymać działalność Swami, zwłaszcza nauczanie gości i poszukiwaczy. Ale był nieustępliwy. „Spójrzcie!” – powiedział do nich pewnego dnia. „Do czego służy to ciało? Niech idzie pomagać innym. Czyż Mistrz nie uczył do samego końca? I czy ja nie zrobię tego samego? Nie obchodzi mnie ani trochę, że ciało odejdzie. Nie możecie sobie wyobrazić, jak bardzo się cieszę, gdy spotykam gorliwych poszukiwaczy prawdy, z którymi mogę porozmawiać. W dziele budzenia Atmana w moich bliźnich chętnie umrę raz po raz!”

Do samego końca Swami pozostał wielkim przywódcą klasztoru, kierując twardą ręką detalami jego codziennego życia, pomimo własnego cierpienia. Nalegał na gruntowną czystość i sprawdzał łóżka, aby upewnić się, że są wietrzone i odpowiednio zadbane. Sporządził tygodniowy rozkład zajęć i dopilnował, aby był on skrupulatnie przestrzegany. Zajęcia z Wed i Puran odbywały się codziennie, a on sam je prowadził, kiedy pozwalało mu na to zdrowie. Zniechęcał do zbytniego rytualizmu w kaplicy. Ostrzegał mnichów przed przesadnym sentymentalizmem i wąskim sekciarstwem.

Ale przywódca surowo czuwał nad praktyką codziennej medytacji ze strony pensjonariuszy klasztoru. Dzwon rozbrzmiewał o stałych porach na posiłki, naukę, dyskusję i medytację. Mniej więcej na trzy miesiące przed śmiercią ustanowił regułę, że o czwartej rano od pokoju do pokoju należy dzwonić dzwonkiem ręcznym, aby obudzić mnichów. W ciągu pół godziny wszyscy powinni zebrać się w kaplicy na medytację. Ale on jak zawsze był przed nimi. Wstał o trzeciej i poszedł do kaplicy, gdzie siedział zwrócony twarzą na północ, medytując w bezruchu przez ponad dwie godziny. Nikomu nie pozwolono opuścić miejsca, zanim Swami nie dał przykładu. Wstając, cicho intonował: „Śiwa! Śiwa! Kłaniając się wizerunkowi Śri Ramakryszny, schodził na dół i spacerował po dziedzińcu, śpiewając pieśń o Boskiej Matce lub Śiwie. Naturalnie jego obecność w kaplicy stworzyła intensywną duchową atmosferę. Swami Brahmananda powiedział: „Ach! Od razu zostaje się pochłoniętym, jeśli siada się do medytacji w towarzystwie Narena! Nie czuję tego, kiedy siedzę sam.”

Pewnego razu, po kilkudniowej nieobecności spowodowanej chorobą, wszedł do kaplicy i zastał tam tylko dwóch mnichów. Zdenerwował się; aby zdyscyplinować nieobecnych, zakazał im spożywania posiłków w klasztorze. Musieli wyjść i żebrać o jedzenie. Nie oszczędził nikogo, nawet ukochanego brata ucznia, którego darzył najwyższym szacunkiem i którego akurat tego ranka nie było w kaplicy.

Innego dnia znalazł brata ucznia, Swami Śiwanandę, w łóżku w porze medytacji. Powiedział do niego: „Bracie! Wiem, że nie potrzebujesz medytacji. Zrealizowałeś już najwyższy cel dzięki łasce Śri Ramakryszny. Ale powinieneś codziennie medytować z młodzieżą, aby dać im przykład.”

Od tego dnia Śiwananda, chory czy zdrowy, zawsze obcował z Bogiem we wczesnych godzinach porannych. Na starość, kiedy chodzenie do kaplicy stawało się fizycznie niemożliwe, siadywał na swoim łóżku do medytacji.

Ale Swami, zajęty szkoleniem swoich indyjskich uczniów, nigdy nie zapomniał o swoich zachodnich uczniach. Również ich dobro zawsze było w jego myślach i modlitwach.

Do panny MacLeod napisał 14 czerwca 1901 roku:

Cóż, Joe, trzymaj się zdrowo i na duchu… Gloire et honneur czeka na ciebie – i mukti. Naturalną ambicją kobiety jest, poprzez małżeństwo, wspiąć się na górę, opierając się na mężczyźnie; ale te czasy minęły. Będziesz wielka bez pomocy żadnego człowieka, taka jaka jesteś, zwykła, droga Joe – nasza Joe, wieczna Joe ....

Widzieliśmy wystarczająco dużo tego życia, żeby nie przejmować się żadnymi jego bąbelkami, prawda, Joe? Od miesięcy ćwiczę odpędzanie wszelkich sentymentów; dlatego na tym kończę i żegnam się teraz. Matka zarządziła, żebyśmy razem pracowali; przyniosło to już dobro wielu; będzie to dla dobra wielu innych. Niech tak zostanie. Bezużyteczne jest planowanie bezużytecznych wysokich lotów; Matka znajdzie swoją własną drogę... bądź pewna.

Do Mary Hale 27 sierpnia 1901 roku napisał ze swoim zwykłym dowcipem:

Chciałbym, żeby moje zdrowie było takie, jakiego oczekujesz – przynajmniej po to, by móc napisać do Ciebie długi list. Właściwie z każdym dniem jest coraz gorzej – a i bez tego jest tyle komplikacji i kłopotów, że w ogóle przestałem to zauważać.

Życzę ci wszelkiej radości w twym uroczym domku w Suisse – wspaniałego zdrowia, dobrego apetytu i lekkiego studiowania szwajcarskich lub innych antyków, żeby wszystko trochę ożywić. Bardzo się cieszę, że oddychasz górskim powietrzem, ale przykro mi, że Sam nie jest w najlepszym zdrowiu. Cóż, nie ma się czym martwić; on ma tak naturalnie dobrą budowę ciała.

„Kobiecych nastrojów i szczęścia mężczyzn – sami bogowie nie znają, nie mówiąc już o mężczyznach”. Moje instynkty mogą być bardzo kobiece – ale w tej chwili zajmuje mnie to, żebyś nabrała w sobie odrobiny męskości. Och! Mary, twój mózg, zdrowie, uroda, wszystko zmarnuje się tylko z powodu braku tego jednego istotnego – afirmacji indywidualności. Twoja wyniosłość, duch itp. to wszystko nonsens – tylko kpina. Jesteś co najwyżej dziewczyną ze szkoły z internatem – bez kręgosłupa! bez kręgosłupa!

Niestety! Ten trwający całe życie przewodnia sprawa! To bardzo surowe, bardzo brutalne – ale nic na to nie poradzę. Kocham Cię Mary – szczerze, prawdziwe. Nie mogę cię oszukać wymyślnymi słodkimi cukierkami. Nigdy też do mnie nie przychodzą.

Z drugiej strony jestem umierającym człowiekiem; Nie mam czasu na wygłupy. Obudź się, dziewczyno! Oczekuję teraz od ciebie listów we właściwej kolejności. Oddaj to prosto – potrzebuję sporo pobudzenia...

Jestem w pewnym sensie emerytem. Nie zajmuję się zbytnio tym, co dzieje się w Ruchu. Poza tym Ruch się rozrasta i nie jest możliwe, aby jeden człowiek wiedział o nim wszystko w najdrobniejszych szczegółach. Teraz nie robię nic poza jedzeniem, spaniem i pielęgnacją ciała przez resztę czasu.

Żegnaj, kochana Mary. Mam nadzieję, że spotkamy się jeszcze gdzieś w tym życiu – ale bez względu na to czy się spotkamy czy nie, pozostanę na zawsze twoim kochającym bratem, Wiwekanandą.

Do swej ukochanej uczennicy Niwedity napisał 12 lutego 1902 roku: „Niech przyjdą do ciebie wszystkie moce! Niech Sama Matka będzie twoimi rękami i umysłem! To o ogromną moc – nieodpartą – modlę się za ciebie, a jeśli to możliwe, także o nieskończony z nią pokój… „Jeśli w Śri Ramakrysznie była jakakolwiek prawda, niech On weźmie cię w Swoje prowadzenie, tak jak wziął mnie, albo nie, tysiąc razy bardziej!”

I znowu do panny MacLeod: „Nawet w wyobraźni nie jestem w stanie spłacić ogromnego długu wdzięczności, który jestem ci winien. Gdziekolwiek jesteś, nigdy nie zapominasz o moim dobrobycie; a tam tylko ty dźwigasz wszystkie moje ciężary, wszystkie moje brutalne wybuchy...”

Słońce, spowite złotą poświatą, szybko schodziło za horyzont. Ostatnie dwa miesiące życia Swami na ziemi obfitowały w wydarzenia zapowiadające zbliżający się koniec. Jednak niewielu uważało, że koniec jest tak blisko.

Wkrótce po powrocie z Waranasi Swami bardzo zapragnął zobaczyć swoich uczniów sannjasinów i napisał do nich, aby przybyli na Belur Math, choćby tylko na krótki czas. „Wielu jego uczniów z odległych zakątków świata”, pisze siostra Niwedita, „zgromadziło się wokół Swami. Choć wyglądał na chorego, prawdopodobnie nikt nie podejrzewał, jak bliski jest koniec. A jednak składano mu wizyty i wymieniano pożegnania, które wymagały podróży przez pół świata.”

Coraz częściej widziano, jak Swami uwalnia się od wszelkich obowiązków, pozostawiając pracę w innych rękach. „Jakże często – powiedział – człowiek rujnuje swoich uczniów, pozostając zawsze z nimi! Kiedy ludzie są już wyszkoleni, ważne jest, aby ich przywódca opuścił ich, ponieważ bez jego nieobecności nie mogą się rozwijać.” „Rośliny”, powiedział jakiś czas temu, „pod dużym drzewem zawsze pozostają małe”. Jednak bliscy myśleli, że z pewnością pożyje jeszcze trzy lub cztery lata.

Odmówił wyrażenia jakiejkolwiek opinii w sprawie pytania dnia. „Nie mogę już wchodzić w sprawy zewnętrzne” – powiedział; „Już jestem w drodze.” Przy innej okazji powiedział: „Możesz mieć rację; ale nie mogę już więcej wchodzić w te sprawy. Zmierzam do śmierci. Wiadomości ze świata spotkały się tylko z jego odległą odpowiedzią.

15 maja 1902 roku napisał do panny MacLeod, być może po raz ostatni: „Czuję się trochę lepiej, ale oczywiście daleko od tego, czego się spodziewałem. Przyszła mi do głowy wspaniała myśl o wyciszeniu. Idę na emeryturę na dobre – nie ma już dla mnie pracy. Jeśli to możliwe, powrócę do moich dawnych czasów żebractwa. Wszystkie błogosławieństwa cię otaczają, Joe; byłaś dla mnie dobrym aniołem.”

Trudno mu było jednak zrezygnować z tego, co było mu droższe niż życie: z pracy. W ostatnią niedzielę przed końcem powiedział jednemu ze swoich uczniów: „Wiesz, praca jest zawsze moim słabym punktem. Kiedy myślę, że to może się skończyć, jestem niespełniony.” Mógł łatwo wycofać się ze słabości i przywiązania, ale praca wciąż zachowywała swoją moc by go poruszyć.

Śri Ramakryszna i Boska Matka zaprzątali jego umysł. Zachowywał się tak, jakby był dzieckiem Matki lub chłopcem bawiącym się u stóp Śri Ramakryszny w Dakszineśwarze. Powiedział: „Ogarnęła mnie wielka tapasja i medytacja, i przygotowuję się na śmierć”.

Jego uczniowie i bracia duchowi martwili się, widząc jego kontemplacyjny nastrój. Przypomnieli sobie słowa Śri Ramakriszny, że Naren po zakończeniu swojej misji wejdzie na zawsze z samadhi i odmówi życia w swoim fizycznym ciele, jeśli zda sobie sprawę z tego, kim jest. Pewien brat mnich zapytał go pewnego dnia, całkiem zwyczajnie: „Czy już wiesz, kim jesteś?”. Nieoczekiwana odpowiedź: „Tak, teraz wiem!” uciszyła wszystkich zdumionych obecnych. Nie zadano więcej pytań. Wszyscy pamiętali historię wielkiego nirwikalpa samadhi z młodości Narena i jak, kiedy to się skończyło, Śri Ramakryszna powiedział: „Teraz Matka pokazała ci wszystko. Ale ta świadomość, podobnie jak klejnot zamknięty w szkatułce, będzie przed tobą ukryta i będzie przechowywana pod moją opieką. Kluczyk będę miał przy sobie. Dopiero po wypełnieniu swojej misji na tej ziemi skrzynia zostanie otwarta i będziesz wiedział wszystko tak, jak wiesz teraz.”

Pamiętali również, że w jaskini Amarnath, latem 1898 roku, otrzymał łaskę Śiwy – aby nie umierał, dopóki sam tego nie zechce. Patrzył śmierci w twarz bez lęku, gdy się zbliżała.

Wszystko, co dotyczyło Swami w tych dniach, było celowe i znaczące, jednak nikt nie mógł pojąć prawdziwego znaczenia tego. Ludzie dali się zwieść jego zewnętrznej wesołości. Od początku czerwca wydawało się, że wraca do zdrowia.

Pewnego dnia, mniej więcej tydzień przed końcem, poprosił ucznia, aby przyniósł mu bengalski almanach. Widziano go kilka razy w kolejnych dniach, jak uważnie studiował księgę, jakby nie był zdecydowany na coś, co chciał wiedzieć. Po jego odejściu bracia mnisi i uczniowie zdali sobie sprawę, że zastanawiał się nad dniem, w którym powinien wyrzucić śmiertelne ciało. Ramakryszna również przed śmiercią wspierał się almanachem.

Trzy dni przed mahasamadhi, Wiwekananda wskazał Swami Premanandzie szczególne miejsce na terenie klasztoru, gdzie życzył sobie, aby jego ciało zostało skremowane.

W środę Swami pościł zgodnie z ortodoksyjną zasadą: był to jedenasty dzień księżyca. Siostra Niwedita przyszła do klasztoru, aby zadać mu kilka pytań dotyczących jej szkoły; ale nie był zainteresowany i skierował ją do innych Swami. Nalegał jednak, by podać Niwedicie poranny posiłek. Cytując słowa Siostry:

„Każde danie, tak jak było oferowane – gotowane nasiona chlebowca, gotowane ziemniaki, sam ryż i lodowate mleko – stanowiło przedmiot żartobliwej pogawędki; w końcu, aby zakończyć posiłek, sam polał wodą jej ręce i wytarł je ręcznikiem.

To ja powinnam robić te rzeczy dla ciebie, Swamidżi! Nie ty dla mnie!” było protestem, jaki pojawił się w naturalny sposób. Ale jego odpowiedź była zaskakująca w swojej powadze – „Jezus umył nogi swoim uczniom!”

Coś powstrzymało odpowiedź: „Ale to był ostatni raz!” kiedy napłynęła do ust, a słowa pozostały niewypowiedziane. To było dobre. Bo i tutaj także czas nadszedł.

W tych dniach nic w Swami nie było smutnego ani poważnego. Starano się go nie męczyć. Rozmowy były prowadzone tak lekkie, jak to możliwe, dotykając tylko otaczających go zwierząt domowych, jego eksperymentów w ogrodzie, książek i nieobecnych przyjaciół. Ale przez cały ten czas człowiek był świadomy świetlistej obecności, której cielesna postać Swami wydawała się jedynie cieniem lub symbolem. Członkowie klasztoru nigdy nie czuli tak mocno jak teraz przed nim, że stoją w obecności nieskończonego światła; jednak nikt nie był przygotowany na tak rychły koniec, a już najmniej w ten piątek, czwartego lipca, w którym wydawał się o wiele silniejszy i zdrowszy, niż był przez lata.

W najwyższy dzień, piątek, wstał bardzo wcześnie. Idąc samotnie do kaplicy, wbrew zwyczajowi zamknął okna i zaryglował drzwi, po czym medytował przez trzy godziny. Schodząc po schodach świątyni, zaśpiewał piękną pieśń o Kali:

Czy Kali, moja Matka, jest naprawdę czarna?
Naga, choć wydaje się Ona czarna,
Zapala Lotos serca.
Mężczyźni nazywają Ją czarną, ale jednak mój umysł
Nie uwierzy, że Ona jest taka:
Teraz jest biała, teraz czerwona, teraz niebieska;
Teraz pojawia się również jako żółta.
Prawie nie wiem, kim jest Matka,
Chociaż całe życie rozmyślałem:
Teraz Purusza, teraz Prakriti,
A teraz wydaje się Ona Pustką być.
Medytowanie o tych wszystkich rzeczach
Wprawia w zakłopotanie rozum biednego Kamalakanty.

Potem powiedział prawie szeptem: „Gdyby był inny Wiwekananda, zrozumiałby, co zrobił ten Wiwekananda! A jednak – ilu Wiwekanandów narodzi się w czasie!'

Wyraził pragnienie oddania czci Matce Kali w Math następnego dnia i poprosił dwóch swoich uczniów, aby zdobyli wszystkie niezbędne artykuły na ceremonię. Następnie poprosił ucznia Suddhanandę, aby przeczytał fragment Jadźurwedy z komentarzem znanego wykładowcy. Swami powiedział, że nie zgadza się z komentatorem i napomniał ucznia, aby przedstawił nową interpretację tekstów wedyjskich.

Południowy posiłek spożywał z wielkim smakiem w towarzystwie członków Math, choć zazwyczaj w tym czasie jadał sam w swoim pokoju z powodu choroby. Zaraz potem, pełen życia i humoru, przez trzy godziny udzielał braminom lekcji gramatyki sanskryckiej. Po południu wybrał się na około trzy kilometrowy spacer ze Swami Premanandą i przedyskutował swój plan założenia wedyjskiego kolegium w klasztorze.

„Jaki będzie pożytek ze studiowania Wed?” – zapytał Premananda.

„To zabije przesądy” – powiedział Swami Wiwekananda.

Po powrocie Swami bardzo czule wypytywał o każdego członka klasztoru. Potem długo rozmawiał ze swymi towarzyszami o powstaniu i upadku narodów. „Indie są nieśmiertelne” – powiedział – „jeśli wytrwają w poszukiwaniu Boga. Ale jeśli zaangażują się w politykę i konflikty społeczne, zginą”.

O godzinie siódmej wieczorem w kaplicy zadzwonił dzwonek na nabożeństwo. Swami udał się do swojego pokoju i powiedział towarzyszącemu mu uczniowi, że nikt nie może do niego przychodzić, dopóki nie zostanie wezwany. Spędził godzinę na medytacji i odmawianiu różańca, po czym zawołał ucznia i poprosił go, aby otworzył wszystkie okna i wachlował jego głowę. Położył się spokojnie na swoim łóżku, a pomocnik pomyślał, że albo śpi, albo medytuje.

Pod koniec godziny jego ręce trochę drżały i raz odetchnął bardzo głęboko. Przez minutę lub dwie zapadła cisza, po czym znowu odetchnął w ten sam sposób. Jego oczy zatrzymały się na środku brwi, jego twarz przybrała boski wyraz i zapadła wieczna cisza.

„Było”, powiedział brat uczeń Swami, „trochę krwi w jego nozdrzach, wokół ust i w oczach”. Według pism jogi oddech życia oświeconego jogina wychodzi przez otwór na czubku głowy, powodując przepływ krwi w nozdrzach i ustach.

Wielka ekstaza miała miejsce dziesięć minut po dziewiątej. Swami Wiwekananda zmarł w wieku trzydziestu dziewięciu lat, pięciu miesięcy i dwudziestu czterech dni, wypełniając w ten sposób swoje własne proroctwo: „Nie dożyję czterdziestu lat”.

Bracia uczniowie myśleli, że mógł popaść w samadhi i intonowali imię Mistrza, aby przywrócić mu świadomość. Ale on leżał na plecach bez ruchu.

Posłano po lekarzy i dokładnie zbadano ciało. Zdaniem lekarza życie zostało tylko zawieszone; próbowano sztucznego oddychania. Jednak o północy stwierdzono zgon Swami Wiwekanandy, którego przyczyną, zgodnie z naukami medycznymi, był apopleksja lub nagła niewydolność serca. Ale mnisi byli przekonani, że ich przywódca dobrowolnie porzucił swoje ciało w samadhi, tak jak przepowiedział Śri Ramakryszna.

Rano napływali ludzie ze wszystkich stron. Niwedita siedziała przy ciele i wachlowała je, aż o godzinie 14:00 zostało sprowadzone na dół na werandę prowadzącą na dziedziniec. Pokryty był ochrowymi szatami i ozdobiony kwiatami. Palono kadzidło i odprawiano nabożeństwo ze światłami, konchami i dzwonkami. Bracia mnisi i uczniowie pożegnali się po raz ostatni i procesja ruszyła powoli przez dziedziniec i trawnik, aż dotarła do drzewa vilva w pobliżu miejsca, w którym sam Swami chciał skremować swoje ciało.

Zbudowano stos pogrzebowy, a ciało wrzucono do płomieni rozpalonych drzewem sandałowym. Po drugiej stronie Gangesu, na drugim brzegu, Ramakryszna został skremowany szesnaście lat wcześniej.

Niwedita zaczął płakać jak dziecko, tarzając się po ziemi. Nagle wiatr zdmuchnął jej na kolana kawałek ochrowej szaty ze stosu, a ona przyjęła to jako błogosławieństwo. Było już po zmroku, gdy płomienie opadły. Zebrano święte relikwie, a stos obmyto wodą z Gangesu. Miejsce to jest teraz oznaczone świątynią, a stół ołtarza stoi dokładnie w miejscu, gdzie ciało Swami spoczywało w płomieniach.

Mrok i spustoszenie spadły na klasztor. Mnisi modlili się w głębi serca: „Panie! Bądź wola Twoja!' Ale w głębi smutku wszyscy czuli, że to nie koniec. W uszach dźwięczały im słowa przywódcy, wypowiedziane na długo przed śmiercią:

„Może okaże się, że dobrze będzie wyjść poza swoje ciało – zrzucić je jak znoszone ubranie. Ale nie przestanę działać. Będę inspirował ludzi wszędzie, aż świat pozna, że jest jednym z Bogiem.”

I: „Niech będę rodził się wciąż na nowo i cierpiał tysiące nieszczęść, abym mógł czcić jedynego Boga, który istnieje, jedynego Boga, w którego wierzę, sumę wszystkich dusz”.

Przez stulecia ludzie na całym świecie będą inspirowani przesłaniem Swami Wiwekanandy: O człowieku! najpierw uświadom sobie, że jesteś jednym z Brahmanem – aham Brahmasmi – a następnie uświadom sobie, że cały wszechświat jest naprawdę tym samym Brahmanem – sarvam khalvidam Brahma.

KONIEC

Ostatnio edytowany przez Mariici (2023-04-11 20:42:49)